Машиналар ишончлиги ва техник сервис. Machine reliability and maintenance

Тарифли – малакавий қайдномада (справочник) – ҳар бир ишчининг 
бажарадиган асосий иш тури, уларнинг тавсифномаси ва разрядлари берилган 
махсус маълумотномага асосан иш ҳақи берилади: бунда бажарилган ишнинг 
мураккаблиги, аниқ бажарилганлиги, жавобгарлиги учун тегишли разряд 
қѝйилади (берилади). 
Таъмирлаш корхоналарида икки шаклда бажарилган ишга (меҳнатга) ҳақ 
тѝлаш қабул қилинган: 
ишбай-мукофотли; 
вақтбай-мукофотли; 
Булардан биринчиси кѝпроқ қѝлланилиб келинмоқда. Бу ҳолда ишга 
(меҳнатга) ҳақ тѝлаш ишни техник талабларга мос, берилган расценкалар бѝйича 
амалга оширилади. Юқори сифатли ва муддатидан олдин бажарилган ишлар учун 
ишбай ишчилар мукофотланади. Мукофот олинадиган ишбай иш ҳақига нисбатан 
фоизда берилади. 
Иккинчи шаклдаги ҳақ тѝлаш, бажарилган иш турини, ҳажмини аниқлаш 
қийин бѝлган ҳолларда қѝлланилади. Иш ҳақи ҳажми берилган топшириқни 
бажаришга керак бѝладиган вақт кѝп талаб қилинишига қараб ҳақ берилади.
Баъзан таъмирлаш ишларига механизаторларни ҳам жалб қилганда 
аккордно-мукофотли шаклда ҳам иш ҳақи тѝлаш мумкин: бунда ниҳоятда кѝп 
ҳажмдаги иш умумий баҳоланади, ажратиш-йиғиш ишларига ҳам шу шаклда 
тѝланади (масалан, бутун трактор ѐки комбайн, автомобилларни қисмларга 
ажратиш-йиғиш ишлари). Бу шакл кѝпроқ ширкат хѝжаликларида ишлатилади. 
I-разряд энг паст малака ҳисобланиб, VI-разряд эса энг юқори разряд 
ҳисобланади. 
Соатбай ҳақ тўлашнинг камчилиги: берилган малакадаги тоифа учун 
“уравниловка” дек салбий ҳолатни вужудга келтиради: ким яхши, ким ѐмон 
ишлаганлиги ҳисобга олинмайди; иш унумдорлиги ҳам ҳисобга олинмайди, 
ишчиларни иш унумдорлигини оширишига рағбатлантирилмайди, корхонага наф 
бермайди (бу шакл меъѐрлашга мумкин бѝлмаган ишчилар учун қѝлланилади – 
навбатчи слесар, электромонтер, ѐлланма ишчилар). 
Соатбай-мукофотли шаклдаги ҳақ тѝлаш “уравниловка” га йѝл қѝйилмайди. 
Ишнинг сифати ва сонига қараб мукофот берилади.