Машиналар ишончлиги ва техник сервис. Machine reliability and maintenance

 
Ишлаб чиқариш жараѐни – бузилган машинанинг ишлаш 
қобилиятини тиклашга қаратилган комплекс ишлар мажмуасидир.
Технологи жараѐни – бу ишлаб чиқариш жараѐнининг бир қисмидир, 
Масалан, деталларнинг нуқсонини аниқлаш бутун ишлаб чиқариш 
жараѐнининг бир қисми ҳисобланади.
Ресурс (хизмат муддати) – объектнинг техник ҳужжатларда 
изоҳланган охирги ҳолатга қадар бажарадиган иши (4-расм).
Ҳар қандай техник объект 5 – расмда тасвирлангандек 4 ҳолатда 
бѝлиши мумкин.
5 – расм. Машина ҳолатининг тавсифи. 
МАШИНА ҲОЛАТИНИНГ 
ТАВСИФИ
Яроқли ҳолат.
Яроқсиз (бузилиш синиш ѐйилиш 
сабабли) ҳолат.
Ишлашга қобилиятлилиги ҳолат.
Чегаравий ҳолат.
РЕСУРС ТУРЛАРИ 
Биринчи таъминлашгача бѝлган ресурс.
Таъмирлашлар аро ресурс.
Белгиланган ресурс.
Гамма – фоизли ресурс.

---

Яроқли ҳолат – бу объектнинг меъѐрий техник ҳужжатларда (МТХ) 
белгиланган барча талабларга жавоб бера олишлиги билан характерланади.
Яроқсиз ҳолат – бу объектнинг меъѐрий техник ҳужжатларда 
кѝрсатилган талабларнинг лаоқал бирортасига ҳам жавоб бера олмасилиги 
билан тавсифланади.
Ишлаш қобилияти – бу МТХ ларда параметрлари кѝрсатилган 
чегаралардаги объектга берилган функцияни бажара олиш қобилияти.
Чегаравий ҳолат – объектнинг ишлаш қобилиятини бузилиши 
оқибатида кейинчалик ундан фойдалана олмасилик ҳолати билан 
тавсифланади. Бу ҳолат 6 – расмда кѝрсатилган.
 
6 – расм. Машина бирикмаси таркибидаги деталнинг умумий ейилиш 
графиги: 
I зона - чиниқтириш жараѐнидаги ейилиш зонаси; II зона - нормал 
фойдаланиш жараѐнидаги ейилиш зонаси; III зона - аварияли ҳолатдаги ейилиш 
зонаси:
Emax (чег) - Ебош 
Т= ------------------- - таъминлашлараро ресурс;
V 
Eчег, Eбош - деталнинг чегаравий ва бошланғич, чиниқтиришдан кейинги 
ейилиши; 
V - ейилиш тезлиги;
S
1 
< S
2
< S
3 
– иссиқланиш фазалари tg -ишқаланиш суръатини аниқловчи бурчак.
Мазкур фаннинг олдига қѝйилган асосий вазифалардан бири бирикма 
таркибидаги деталнинг ейилишини “в-с” ҳолатга қисқа муддат давомида 
етказмасликдир. 
Ҳар хил ташқи кучлар ва энергияларнинг таъсири оқибатида детал ѐки 
бирикмаларнинг номинал (чизмада берилган) геометрик ѝлчамларининг 
ѝзгариши натижасида ҳар қандай машинанинг чиқиш жараѐнлари ҳам 
ѐмонлаша боради. Бу жараѐнни схаметик равишда 7 – расмдагидек кѝрсатиш 
мумкин.

---

Энергия – машинага тавсир этувчи энергия турлари – бу механик, 
иссиқлик, кимѐвий, электрик, радиоактив ва бошқаларнинг барчаси 
конструктив элементларнинг ейилиш жараѐнига фаол таъсир этади. 
Натижада бузилишлар сони кѝпаяди ва бирикмалардаги турқиш ѝлчами 
аварияли ҳолатга ѝтиши мумкин.
Жараѐн – машинанинг бошланғич сифат кѝрсаткичларини эмас (ашѐда 
кечадиган ѝзгаришлар), балки мойланиб ишқаланиш, ѐқилғинининг қаддан 
зиѐд кѝп сарфланиши, яъни бутун бир машинанинг чиқиш параметрларининг 
ѐмонлашувига олиб келади.
Томчидан кѝл ҳосил бѝлур – деганларидек ҳар қандай майда 
шикастликлар, ейилишлар тѝплана бориб, вақт ѝтиши билан бутун бир 
машинанинг бузилишига сабаб бѝлади.
Ўз вақтида режали – одини олувчи ТХК ва Т – ларни ѝтказиш 
техникалар ресурсини (хизмат муддатини) оширишига имкон беради.
Таъминлаш корхоналардаги (ТК) технологик жараѐнлар машинасозик 
корхоналародан (МК) тубдан фарқ қилиш билан бирга таъмирлаш 
ишларининг афзалликларини намаѐн қилувчи энг муҳим технологик 
жараѐндан бири – бу деталларни тиклашнинг арзонга тушиши билан 
характерланишлигини аҳолида таъкидлаб ѝтишимиз керак. Келинг бу 
фикрнинг қанчалик тѝғрилигини ТК билан МК да бажариладиган технологик 
жараѐнларини ѝзаро таққослаш ѐрдамида исботлайлик.