Машғулот тури: амалий Мавзу: plastik surkov moylarining quyuqligini (penetratsiyasini) aniqlash Ishning maqsadi

---

1 
 
Машғулот тури: амалий 
 
Мавзу: PLASTIK SURKOV MOYLARINING 
QUYUQLIGINI (PENETRATSIYASINI) ANIQLASh 
Ishning maqsadi:
Berilgan barcha plastik surkov moylarining quyuqligini 
(penetratsiya) aniqlab ularning qo’llashga yaroqliligini aniqlash. 
Ish joyini jixozlash:
Plastik surkov moylaridan namunalar, (salidol S, litol-
24, uniol-1, fiol-1, TSIATIM-221). Quyuqligini ulchov asbobi (penetrometr), 
aralashtirgich va daqiqa ulchagich (sequndomer), o’quv kitoblar va qullanmalar. 
Umumiy ma'lumotlar 
Plastik surkov moylari tarkibiga moy (asos), quyultirgich (sovun), qattiq 
uglevodorodlar, bir jinsligini saqlash maqsadida qushilgan stabilizator, ba'zan 
tuldirgich (masalan grafit) dan iborat murakkab birikmalar kiradi. Quyultirgich 
sifatida, odatda litiyli, kaltsiyli yoki aralash (litiy-kaltsiyli) sovundan foydalaniladi.
Qishloq xo’jaligida plastik moylar turli dumalash podshipniqlari, 
ressorlarda, avtomobil, traktor, o’ziyurar shassi, kombaynlar g’ildiraklarining 
gupchaklarida, qishloq xo’jalik mashinalarining ko’pgina ishqalanish uzellari, 
chorvachilik fermalarining turli jixozlari va xakozolarda keng ishlatiladi. 
GOST 23258-78 klassifikatsiyasiga muvofiq, plastik moylari to’rt guruxga 
bo’linadi: 
- antifriktsion; 
- konservatsion; 
- zichlash; 
- kanat. 
Antifriktsion moylar eng ko’p bo’lib, tutashma detallarning sirpanib, 
ishqalanishi va eyilishini kamaytirish uchun ishlatiladi. O’z navbatida, antifriktsion 
moylar indekslar bilan belgilanadigan kichik guruxlarga bo’linadi: 
S - umumiy ishlar uchun muljallangan; 
O - yuqori (110 
0
S gacha) xaroratda ishlatiladigan; 
M - ko’p maqsadlarda ishlatiladigan, -30 
0
S dan +130 
0
S gacha xaroratda 
hamda o’ta nam sharoitda ham ishlay oladigan; 
J - termik barqaror (150 
0
S va undan yuqori xaroratga chidaydi); 
N - sovuqqa chidamli (-40 
0
S dan past xaroratga chidaydi). 
Konservatsion yoki himoya moylari Z xarfi bilan belgilanadi. Ular 
mexanizmlarni saqlash va ishlatish vaqtida metall sirtlarini korroziyalanishdan 
saqlash uchun surtiladi.
Zichlash va kanat moylari avtotraktor texnikasida kam ishlatiladi. 
Moylarning klassifikatsion belgisida ularning vazifasi va ishlatiladigan soxasidan 
tashqari, quyultirgich xili, tavsiya etiladigan xarorat diapazoni va konsistentsiyasi 
(quyuqligi) ko’rsatiladi. 
Misol sifatida Litol-24 nomi bilan chiqariladigan litiyli moyning 
klassifikatsion belgisini keltirish mumkin: M Li- 4/13-3. Xarflar ko’p 

---

2 
maq’sadlarda ishlatiladigan antifriktsion moy ekanligini (M), litiyli sovun bilan 
(Li) quyultirilgan, namligi yuqori bulgan sharoitda ishlay oladigan moy ekanligini 
bildiradi. Moy - 40
0
S dan +130 
0
S gacha (4/13) xarorat diapazonida ishlay oladi. 
3 - raqami shartli son bo’lib, moyning quyuq-suyuqligini belgilaydi. Moyning 
quyuq-suyuqligi (penetratsiyasi) moyga standart metall konussimon botish 
chuqurligiga (millimetrning undan bir qismiga qadar) qarab aniqlanadi. Bu qiymat 
penetratsiya soni bilan belgilanadi. Moyning klassifikatsion belgisi moylarga oid 
standartlar, texnik shartlar, shuningdek o’larda foydalanishni reglamentlovchi 
texnik xujjatlarda ko’rsatilishi kerak. Plastik surkov moylarining xarorati 
o’zgarishi bilan ularning xususiyati ham o’zgaradi, shu sababli odatda ularning 
tomchilab tushish harorati aniqlanadi. 
Plastik moylarning tarkibi va ishlatiladigan soxasi 
18 - jadval 
Moy markasi 
Taxminiy narkibi 
Ishlatiladigan coxasi 
Egli solidol va egli press-
soli dol (GOST 1033- 79) 
Industrial moy, usimlik 
moylaridan 
tayerlangan 
kal tsiyli sovun; salomas 
Universal, urtacha suyuk- 
lanuvchan, -30 dan +80 
0
S gacha xaroratda ishlay
oladi, namga chidamli. 
Sintetik soli dollar S va
press solidol S (GOST 
4366-76) 
Industrial moy, usimlik 
yog’li 
kislotalardan 
tayerlangan 
kaltsiyli 
sovun 
Avtomobillar, traktorlar, 
kombaynlar, kishlok 
xujalik mashinalari, 
fermalar jixozlari va
stanoklar uskunalari- 
ning uzellari uchun mul- 
jallangan. Moylar ku- 
yultirgich mikdori bilan 
fark kiladi 
(GOST 1631 - 61) 
Kanakunjut va mineral 
moy, 
natriy 
kaltsiyli 
sovun 
+130 
0
S gacha xaroratda
ishlay 
oladi, 
kiyin 
suyuklanadi, 
namga 
chidamsiz. 
Yog’li konstalin Ut – 1 
(GOST 1957- 67) 
Industrial moy, usimlik 
moylaridan 
tayerlangan 
natriyli sovun 
Gildirak 
gupchaklari, 
kardanli vallar boshkarish 
pedallari 
uklari, 
va 
sharnirlari, 
elektr 
dvigatellarning 
podshipniklari 
uchun 
muljallangan 
Avtomodil moyi YANZ -
2 (GOST 9432- 60) 
Industrial moy, usimlik 
yog’li 
kislotalardan 
tayerlangan 
kaltsiyli 
sovun 
Avtomobillar ressori, 
traktorlar 
yurish 
kismining osmasi, troslar, 
domkratlar, 
ochik 

---

3 
shesternyalar va sirpanish 
tezligi katta bulmagan 
yukori 
kuchlanishli 
mexanizmlar uchun. -20 
dan +80 
0
S gacha ishlay 
oladi. 
Grafitli 
moy 
US
s
A 
(GOST 3333- 80) 
Tslindir moyi, sintinik 
yog’li 
kislotalardan 
tayerlangan 
kal 
tsiyli 
sovun, grafit 
Universal moy -40 dan 
+130 
0
S gacha xaroratda 
ishlaydi. 
Solidol, 
konstalin, 1-13, YaNZ-
2,№ 158 moylari urniga 
ishlatilishi mumkin, ish 
muddati bu moylarnikidan 
2-4 marta yukori.
Litol 24 (GOST 21250- 
75) 
Mintral 
moy, 
stearin 
kislotadan 
tayyorlangan 
litiyli sovun oksidlanishga 
qarshi va qovushqjqlik 
qo’shimchalari 
Generator, elektr dviga- 
tellar, kardanli birikma- 
lar, 
avtomobil 
va 
traktorlar, 
oyna 
tozalagichlari- 
ning podshipniklarida
ishlatiladi. -40 dan +120 
0
S 
gacha 
xaroratda 
ishlaydi. 
№ 158 moy (GOST 
38101320- 77) 
MS-20 aviatsiya moyi, 
litiy-kaltsiyli sovun, mis 
ftalotsinat 
Universal moy, -60 dan
90 
0
S gacha xaroratda 
ish- 
laydi. Barcha podshipnik- 
larda, asbob va anik 
mexa- 
nizmlarda, traktor va av- 
mobillarning ishkalanish 
uzellarida asosan kishda 
ishlatiladi. 
STIATIM-201 
(GOST 
6267- 74) 
Vazelinli MBP, pribor 
moyi, stearin kislotadan 
tayyorlangan litiyli sovun, 
oksidlanishga 
qarshi 
qo’shimcha 
Universal moy, 150 
0
S 
gacha xaroratda ishlay 
oladi. Katta kuchlanish 
tushadi gan suv nasosi 
podshipniklari, gildiraklar 
gupchagi 
sharnirlar, 
kardanlar podshipniklari 
va osma lar sharnirlarida 
ishla tiladi. 
UNIOL-1 
(GOST 
38201150- 73) 
MS-20 aviatsiya moyi, 
sintitik yonilg’I kislotadan 
tayyorlangan litiyli sovun, 

---

4 
oksidlanishga 
qarshi 
qo’shimcha 
Plastik surkov moylarining uzaro almashuvchanligi 
19 - jadval 
МDХ 
Хоrij firmalari 
Shell 
Mobil 
BP 
Esso 
Cолидол С 
Пресс-олидол 
УСсА графит 
ЦИАТИМ-201 
1-13, ЯНЗ-2 
Литол-24 
Фиол-1 
Uneda 2, 3 
Lirona 3 
Uneda 1, 
Retinax C 
Barbatia 2, 
3, 4 
Aeroshell, 
Grease 6 
Nerita 2, 3 
Retinax H 
Retinax A, 
Alvania 3, 
R3 
Alvania 1 
MobilgreaseAA 
№2, Greasrex 
D60 
MobilgreaseAA 
№1 
Graphited №3 
Mobilgrease 
BRB Zero 
Mobilgrease 
BRB №3 
Mobilgrease 22,
Mobil-grease
BRB 
Mobilux 1 
Energrease 
C2, C3; 
Energrease 
GP2, GP3 
Energrease 
C1, CA 
Energrease 
C2G, C36 
Energrease 2, 
№3 
Energrease L2, 
Multipurpose 
Energrease L2 
Chassis 
XX,Gazar K2 
Chassis L, 
H,Gazar K1 
Van Estan 2 
Beacon 
Andok M275 
Andok B 
Beacon 3, 
Unirex 3 
Multi-Purpose