Ma’ruzalar matni


Nyuton qonunlari. Butun olam tortishish qonuni va jism og’irligi



Download 0,87 Mb.
bet3/8
Sana12.07.2022
Hajmi0,87 Mb.
#784243
1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
fizika 1

1.3. Nyuton qonunlari. Butun olam tortishish qonuni va jism og’irligi
Nyutonning birinchi qonuni: Har qanday moddiy nuqta (jism) o’zining tinch yoki to’g’ri chiziqli tekis harakat holatini tashqi jismlar ta’sir etib, bu holatini o’zgartmaguncha saqlaydi. Jismlarning tinch yoki to’g’ri chiziqli tekis harakat holatini boshqa jismlarning ta’siri bo’lmaganda saqlash xossasiga inertlik deyiladi.
Nyutonning ikkinchi qonuni: Nyutonning ikkinchi qonuni kuch, massa va tezlanish kabi muhim kattaliklarni bir-biri bilan bog’laydi. Jism massasi materiyaning asosiy ko’rinishlaridan biri bo’lib, uning inersion va gravitatsion xossalarini ifodalaydi. Massa deb jism inertligining o’lchoviga aytiladi. Kuch vektor kattalik bo’lib, jismga boshqa jismlar yoki maydonlar mexanik ta’sir etganda tezlanish olish yoki shakli va o’lchamlarini o’zgartish o’lchamidir. Mexanik jarayonlarda ishqalanish, elastik va tortishish kuchlari ta’sir etadi.
Nyutonning ikkinchi qonuniga asosan, moddiy nuqta (jism) olgan tezlanish unga ta’sir etuvchi kuchga to’g’ri proporsional va jism massasiga teskari proporsional bo’lib, yo’nalishi kuch yo’nilgan tomonda bo’ladi, ya’ni
 (35)
Xalqaro o’lchov birliklar (XO’B.) sistemasida k=1. U holda
 (36)
Klassik mexanikada massa o’zgarmas kattalik bo’lgani uchun va (35) inobatga olinsa, quyidagini yozish mumkin:
 (37)
vektor kattalik bo’lib, son jihatdan massa va tezlik ko’paytmasiga teng, yo’nalishi esa tezlik yo’nalishi bilan bir xil kattalikka moddiy nuqtaning harakat miqdori (impulsi) deyiladi. Demak, (37) quyidagi ko’rinishga keladi:
 (38)
Massaning o’lchov birligi 1kg, kuchning o’lchov birligi esa-1N. 1N kuch deb 1 kg massasli jismga 1 tezlanish beruvchi kuchga aytiladi.
Nyutonning uchinchi qonuni: Moddiy nuqtalar (jismlar) orasida ta’sir kuchlarining xarakteri Nyutonning uchinchi qonuni bilan ifodalanadi. Har qanday ikkita moddiy nuqtalar (jismlar)ning bir-biriga nisbatan harakat vaqtida ular o’zaro ta’sirlashadi. Ular o’rtasidagi ta’sir kuchlari modul jihatdan teng va yo’nalish jihatdan qarama-qarshi bo’lib, moddiy nuqtalarni birlashtiruvchi to’g’ri chiziq bo’ylab yo’nalgan:  (39)
Bu kuchlar ta’sir va aks ta’sir kuchlari bo’lib, ular alohida-alohida jismlarga qo’yilgan bo’ladi. 17-rasmda uchta jism-chana, ot va yo’lga ta’sir etuvchi kuchlar tasvirlangan bo’lsa, chana va ot oldinga yo’nalgan tezlanishga ega bo’ladi. (Nyutonning ikkinchi qonuniga asosan).
Nyuton qonunlari faqat inersial sanoq tizimida bajariladi. Tekis va to’g’ri chiziq bo’ylab (yulduzlarga nisbatan) harakatlanayotgan sanoq tizimiga inersial sanoq tizimi deyiladi. Biror inersial sanoq tizimiga nisbatan to’g’ri chiziq bo’ylab tekis harakat qilayotgan har qanday sanoq tizimi ham inersial sanoq tizimi bo’lib hisoblanadi. Inersial sanoq tizimiga nisbatan tezlanish bilan harakat qilayotgan sanoq tizimiga noinersial sanoq tizimi deyiladi.

17-rasm

Download 0,87 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish