Ma’ruzalar matni


Moddiy nuqtaning aylana bo’ylab harakati



Download 0,87 Mb.
bet2/8
Sana12.07.2022
Hajmi0,87 Mb.
#784243
1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
fizika 1

1.2. Moddiy nuqtaning aylana bo’ylab harakati
Egri chiziqli harakatning keng tarqalgan va oddiy ko’rinishi aylana bo’ylab harakat hisoblanadi. Bunday harakat tekis tezlanuvchan va tekis sekinlanuvchan bo’lishi mumkin.
Moddiy nuqtaning aylana bo’ylab tekis harakati deb uning teng vaqtlar oralig’ida teng yoy uzunliklarini bosib o’tgandagi harakatga aytiladi. Aylana bo’ylab tekis harakatni chiziqli tezlik degan tushuncha ifodalaydi. Chiziqli tezlik deb moddiy nuqtaning vaqt birligi ichida bosib o’tgan yoy uzunligiga aytiladi. Tarifga ko’ra,

Bu yerda yoy uzunligi, -vaqt.
Agar jism (moddiy nuqta) to’la bir marta aylansa, u holda aylana uzunligi 2πR (R-aylana radiusi) ga, ∆t esa aylanish davri T ga almashadi. Aylanish davri deb moddiy nuqtaning bir marta to’la aylanib chiqishi uchun ketgan vaqtga aytiladi. U vaqtda chiziqli tezlik
 (21)
ko’rinishda yoziladi. Vaqt birligi ichida aylanishlar soniga aylanish chastotasi deyiladi va ν bilan belgilanadi. V ning o’lchov birligi 1/s. Davr va chastota ko’rinishda bog’langan. Buni hisobga olsak, chiziqli tezlik deb yoziladi.
Egri chiziqli harakat tangensial va markazga intilma tezlanish bilan ham ifodalanadi. Aylana bo’ylab tekis harakatda to’liq tezlanishning tangensial tashkil etuvchisi yuzaga kelmaydi va shuning uchun markazga intilma tezlanish inobatga olinadi. Bu kattalik quyidagicha aniqlanadi. Faraz qilamizki, moddiy nuqta tezligi ν1 bo’lgan A nuqtadan tezligi ν2 bo’lgan B nuqtaga ∆t kichik vaqt oralig’ida ∆S yo’lni bosib o’tsin. Bu vaqtda radius-vektor ∆φ kichik burchakka burilsin (13-rasm). A va B nuqtalarni o’zaro vatar yordamida va ularni aylana markazi O bilan tutashtirib OAB uchburchakni hosil qilamiz. Vektorni vetordan ayirish qoidasini qo’llab va tezlik vektorlarining ayirmasi ni olamiz. vektor moddiy nuqtaning tezlanish vektori tomon yo’nalgan bo’ladi. Natijada BSD uchburchak hosil bo’ladi. Harakat tekis bo’lsa, va ekanligi e’tiborga olinsa, v=v2-v1. U holda hosil bo’ladi. Shu kattalikni aniqlaymiz. OAB va BSD uchburchaklarda  (22)
nisbatan olamiz. Bunda  (23)
Ma’lumki, (24)
bo’lgani uchun unga (23) ning qiymatini qo’yib (25)
hosil bo’ladi. ∆t→0 bo’lsa AB vatar ∆S yoyga intiladi, shuning uchun
(26)
bu esa moddiy nuqtaning v tezligiga teng bo’ladi. Binobarin, (27)
R radiusning burilish burchagi ∆φ ning burilish uchun sarf bo’lgan ∆t vaqt oralig’iga nisbati burchak tezlik deyiladi va bilan belgilanadi:  (28)
ω ning o’lchov birligi radian. Agar burchak tezlik vaqt davomida o’zgarsa burchak tezlanish tushunchasi kiritiladi. O’rtacha burchak tezlanish βo’r deb ∆ω burchak tezlik o’zgarishining shu o’zgarish yuzaga kelishi uchun ketgan ∆t vaqt oralig’iga nisbatiga aytiladi:  (29)
Oniy burchak tezlanish βon deb o’rtacha burchak tezlanishning ∆t vaqt oralig’i nolga intilgandagi limitiga aytiladi: (30)
chiziqli tezlik bilan burchak tezlik orasidagi bog’lanish  (31)
ko’rinishga ega. A burchak tezlanish bilan chiziqli tezlanish esa  (32)
ko’rinishda bog’langan. Burchak tezlik va burchak tezlanish-vektor kattaliklardir. Burchak tezlanish vektori aylana markazi O dan aylana tekisligiga tik ravishda bo’lib, uning yo’nalishi dastasi chiziqli tezlik yo’nalishida aylanayotgan parmaning ilgarilanma harakati yo’nalishi bilan aniqlanadi (14-rasm). Burchak tezlanish vektori aylanish o’qi bo’ylab burchak tezlik vektorining elementar o’sishi tomon yo’nalgan. Tekis tezlanuvchan harakatda vektori vektorga parallel (15-rasm), tekis sekinlanuvchan harakatda esa antiparalleldir (16-rasm). Moddiy nuqta tekis o’zgaruvchan harakatlanayotgan (β=const) quyidagi tenglamalarga ega bo’lamiz:
 (33)
 (34)
bu yerda ω0-boshlang’ich burchak tezlik. φ-burchak siljishi.



Download 0,87 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish