Ma’ruzalar matni mavzu: O’zbek xalq musiqasi janrlari

Cholg’u musiqa.
O’zbekistonga simfonik musiqa san’atining kirib kelishi va tarixiy yo’nalishi, simfonik orkestrlarning paydo bo’lishi. 20-40 yillarda simfonik musiqaning rivojlanish jarayoni. Mazkur davrda rus kompozitorlaridan: N.Mironovning 4 ta o’zbek va 4 ta qozoq xalq kuylari asosida yaratgan 8 qismli «Trkiston» syuitasi, V.Uspenskiyning ikkita qozok, afg’on «Akramxon» va o’zbek «Zarkokil» xalk kuylarini simfonik orkestr uchun qayta ishlab, moslashtirgan 4 qisli syuitasi, V. Deshevovning «Samarkand» syuitasi (1936 y), M.Ippolitov- Ivanovning «O’zbekistonning musiqiy manzarasi» syuitasi, V.Zolotaryovning «Farg’onacha marsh», «O’zbekcha rapsodiya» va o’zbek kuylari asosida «syuita»lari, R.Glierning «Tantanavor uvertyura», «Farg’onada bayram» uvertyura, V.Uspenskiyning «Muqanna» syuitasi, «O’zbekcha poema-rapsodiya», «Turkmancha kaprichcho», A.Kozlovskiyning «Tanovor» poemasi, G.Mushelьning o’zbekcha musiqa intonatsiya asosida yaratgan «Birinchi simfoniya» (1938 y) va «Ikkinchi simfoniya» (1941y)lari. Qayd qilingan kompozitorlar asarlarining O’zbekistonda simfonik musiqaning joriy etilishdagi o’rinlari va mohiyati.
Mazkur davrda endi zamonaviy professional kompozitorlik ijodiyotiga qadam qo’ygan o’zbek kompozitorlaridan: M.Ashrafiy, T.Sodiqov va SH.Ramazonovlarning «Sadrash», M.Levievning «Nurxon «poema, M. Burxonovning «O’zbekiston qizi» syuita (1938 y); M.Ashrafiyning «Qaxramonlik» birinchi simfoniya (1942 y), uchta simfonik syuita kabi simfonik asarlarning bunyodga kelishi
O’zbek xalq cholg’u asboblari uchun musiqa
1. O’zbek xalq cholg’u asboblar takominlashtirish jarayoni. Mazkur jarayonda bunyodga kelgan g’oya, amaliyotda joriy etishdagi tug’ilgan muammolar, natija va xulosa.
O’zbek xalq cholg’u asboblari orkestri tashkil topishi. Konservatoriyada xalk cholg’u musiqa kafedraning tashkil topishi. Orkestr uchun maxsus musiqiy asarlar yaratishdagi yutuq va kamchiliklar, tug’ilgan muammolar. Orkestr uchun yaratilgan asarlardan namunalar; S.Boboevning «Bayram uvertyura»si, D.Zokirovni xalq musiqasini orkestr uchun qayta ishlagan asarlar; «Yovvoyi Ushshoq», «Navo», «Savti Navo», «Yovvoyi chorgoh», «Ufori navo», «Nasrulloyi», «Muhammasi iroq», «Mirza davlat», «Yolg’iz», original asarlar; «Syuita», vokal syuitalar; «Suv keldi- hayot keldi», «Qarshi cho’li gullari», G’.Qodirovning ikkita syuitasi (1952, 1954) va mumtoz xalk ashula «Hanuz» (A.Navoiy so’zi) qayta ishlagan, M.Leviev orkestr uchun qayta ishlangan «Girya qozoq» va «Ulkun jonon» (Muqimiy so’zi) mumtoz xalk ashullalari, F.Nazarovning qoraqolpoq xalk musiqasi asosida «Rapsodiya»; B.Gienkoning qoraqolpoq xalk musiqasi mavzuida syuita va Tog’ – badaxshon xalk musiqasi asosida «Fantaziya», «SHodlik bayrami» uvertyura; «Pomir uvertyurasi; xalq musiqasini orkestrga qayta ishlaganlar; M.Mirzaev va S.Gabrielyan hamkorlikda «Rohat», F.Alimovning uvertyuralari; «SHodiyona», «Tabriknoma», «To’yona», «Poema» va uch qismli «Kontserti», M.Bafoevning qashqar rubobi va orkestr uchun «Poema», «Bayram tantanasi» poemasi; orkestr uchun «Kotsert», «Zarafshon to’lqinlari» syuita, tanbur uchun «Kotsert», ud uchun «Poema», orkestr uchun «Buxorcha» nomli kontsert; T.Qurbonovning o’zbekcha, qirg’izcha, tojikcha , qoraqalpoqcha va turkmancha «Xamsa» beshta poema, «Bayram uvertyura»si, «Lirik poema», «Rapsodiya», «Yoshlik» va «Muborakbod» uvertyuralar, ikkita simfoniya orkestr uchun, nay va orkestr uchun «Rondo», g’ijjak va orkestr uchun «Kontsert- poema», I.Hamroevning chang uchun ikkita kontserti va boshqa juda ko’p asarlar kompozitorlar tomonidan yaratilgan. T.Jalilov nomidagi akademik va D.Zokirov nomidagi professional o’zbek xalk cholg’u asboblar orkestrlarining repertuari juda ham boy. Mazkur orkestrlar uchun doimiy ravishda kompozitorlar turli janr va shakllarda asrlar yozib kelmoqdalar.
2. OVRO’PA DAMLI CHOLG’U ORKESTRI UCHUN MUSIQA OVRO’PA VA ROSSIYaDA SHAKLLANGAN DAMLI cholg’u asboblardan tuzilgan orkestr (duxovoy orkestr)ning O’rta Osiyoga kirib kelishi. Harbiy orkestrlarning faoliyati. Orkestr repertuariga O’rta Osiyo xalqlarining musiqiy merosidan ayrim namunalar kiritilishi. Bu sohada. F.V.Leysek, V.I.Mixalik, A.F.Eyxgorn, N.N.Mironov boshqa dirijyorlarning faoliyati. O’zbek sozandalaridan damli orkestrlarning bunyodga kelishi. Harbiy va turli zavod, fabrika va o’quv yurtlarida damli cholg’u orkestrlarning tashkil topishi va faoliyati. Orkestrlar repertuarlarini boyitishda respublika kompozitorlarining faoliyati. M.Ashrafiyning «O’zbekiston» va «Tantanali» marshi (1941)y, D.Zokirov «Marsh», F.Nazarov «O’zbekcha marsh» va «Bayram marshi», S.Varelasning 1 va 2 «Marshi», uch qisimli syuita, truba va orkestr uchun «Kontsert pьesasi» va «G’alaba marshi», S.Xayitboevning rubob va orkestr uchun «Ballada», P.Xalilovning «Farg’ona» o’zbekcha marsh, uvertyuralari. «Polk o’g’li» uvertyura, truba va orkestr uchun «Kontsert» va «Toshkent» marshi.