Ma`ruzalar matni Kasbiy ta`lim yo`nalishi talabalari uchun 2014 yil O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

Taqqoslash-shunday bir aqliy operasiyadirki, bu operasiya ayrim narsalar o’rtasidagi o’xshashlikni yoki tafovutni, tenglik yoki tengsizlik borligini, bir xillik yoki qarama-qarshilik borligini aniqlashda ifodalanadi. Amaliy taqqoslash bir narsani ikkinchi narsaga solishtirib ko’rilayotganda, masalan, bir qalamni ikkinchi qalamga, o’lchov chizig’ini taxtaga va kabilarga solishtirib ko’rilayotganda sodir bo’ladi. Taqqoslash tasavvur qilinayotgan yoki qilingan narsalarni bir-biriga fikran solishtirib ko’rish yo’li bilan hal bo’ladi.
Analiz- narsani tarkibiy elementlarga, qismlarga yoki tarkibiy belgilarga bo’lish demakdir. Analizning qismlarga uning elementlariga bo’lgan munosabati aniqlanadi. Psixologiyani o’rganish vaqtimizda har bir psixik jarayonni bir-biri bilan taqqoslabgina qolmasdan, balki, shu bilan birga, analiz ham qilamiz. O’qish mashg’uloti vaqtida tafakkurning analiz qilish faoliyati katta o’rin tutadi. Chunonchi, savod o’rgatish odatda nutqni analiz qilishdan: gapni so’zlarga, so’zlarni bo’g’inlarga, bo’g’inlarni tovushlarga ajratishdan boshlanadi.
Sintez-analizning aksi yoki teskarisi bo’lgan tafakkur jarayonidir. Bunda tarkibiy qismlar yagona bir butunga birlashadi. Analiz va sintez bir-biri bilan chambarchas bog’langandir, chunki fikr jarayonining ayrim bosqichlarida birinchi o’ringa analiz yoki sintez chiqadi. Sintez elementlarning, narsa va hodisalarning qismlarini bir butun qilib qo’yishdan iboratdir, amaliy analiz bo’lgani singari amaliy sintez ha bo’ladi.
«Tafakkur,-deb yozgan edi I.P.Pavlov,-albatta assosiasiyalardan, sintezdan boshlanadi, so’ngra sintezning ishi analiz bilan qo’shiladi. Analiz, bir tomondan, reseptorlarimiz, periferik uchlarining analizatorlik qobiliyatiga, ikkinchi tomondan esa, bosh miya katta yarim sharlarining po’stida takomil topuvchi va voqelikka muvofiq bo’lmagan narsalarni voqelikka muvofiq bo’lgan narsalardan ajratib turuvchi tormozlanish jarayoniga asoslanadi».
Abstraksiya-shunday bir fikrlash jarayonidirki, bunda tafakkurda aks etilayotgan bir yoki bir necha ob’yektlarning biror belgisi (xususiyati, harakati, holati, munosabati) shu obyekt yoki ob’yektlardan fikran ajratib olinadi.t bu jarayonda ob’yektdan ajratilgan bir belgining o’zi tafakkurning mustaqil ob’yekti bo’lib qoladi. Obstraksiya odatda analiz jarayoni yoki analiz natijasida sodir bo’ladi. Abstraksiya umumlashtirish bilan bog’liqdir.