Маърузалар матни I. Психодиагностика предмети, мақсади

 
6.5. Шульт жадвали бўйича сонларни излаш 
Бу методика диққатнинг кўчиш ва бўлиниш хусусиятларини, сенсомотор 
реакциялар тезлигини ўрганиш учун фойдаланилади. Синалувчиларга 1 дан 
25 гача сонлар ихтиѐрий жойлаштирилган 5 та жадвал кетма - кет 
кўрсатилади (3-илова). 
У сонларни тартиб билан излаб кўрсатиши ва овоз чиқариб айтиши 
керак. Ҳар бир топшириқни бажариш вақти тадқиқот қарорига ѐзиб борилади 
(5-жадвал). 
Синалувчи фаолиятини миқдорий баҳолашдан ташқари сенсомотор 
реакциялар тезлигининг сифатий таҳлили ҳам амалга оши-рилади. 
«Топшириқни бажариш ҳусусиятлари» бўлимига синалувчи ўзини қандай 
тутганлиги, вербал ва эмоционал реакциялари ѐзиб борилади. 6-7 ѐшли 
болалар учун 1 жадвални 1-1,5 дақиқа қараш меъѐрий ҳисобланади, ўртача 
ўқувчилар учун 45 сониядан 1 дақиқагача меъѐр ҳисобланади. Катта боғча 
давридаги болалар ва 1-2 синф ўқувчилари баъзи сонларни чалкаштириб 
юборадилар. 10-12 ѐшли болалар учун сенсомотор реакциялар тезлиги 
ошиши, ҳаракатларнинг автоматлашуви характерлидир. 
5-жадвал. 
Шульт жадвалидан фойдаланишда тадқиқот қарори 
№ 
Тошнириқни 
бажариш 
Вақт 

---

жадвал хусусиятлари 
(сония) 
Ҳар бир топшириқни бажариш хусусиятларига ҳамда 5 та жадвал бўйича 
олинган натижаларни таҳлил килиб, тадқиқотчи нерв жараѐнлари ўсишини, 
жисмоний ва руҳий зерикиш ҳодисасини аниқлайди. Масалан, агар ҳар бир 
кейинги топшириқ бажариш вақти ошиб борса, тез чарчаш, ихтиѐрий диққат 
даражасининг сусайганлигидан далолат беради. Бу методикадан фойдаланиш 
болаларнинг диққати хусусиятларини тажрибада ўрганиш имконини беради. 
 
6.6. Крепелин бўйича санаш ва ҳисоблаш 
Бу методикадан мураккаб сезги ҳаракат реакцияларини, иш қобилиятини, 
ихтиѐрий диққат барқарорлигини аниқлаш, психик жараѐнлар кечишинйнг 
тезлигини аниқлаш учун фойдаланиш мумкин. Бу методикани кўллаш учун 
синалувчи бир неча ўнликлар ичида энг содда арифметик операциялар - 
қўшиш ва айиришки билиши керак. Крепелин методикасида синалувчига 
қўшилиши ва айрилиши керак бўлган сонлар жуфти ѐзилган махсус қоғоз 
таклиф этилади (4-илова). 
Крепелин бўйича ҳисоблашда, (масалан: 30 да 3 гача, ѐки 100 дан 7 гача) 
тадқиқот қарорида тўхтаб қолишнинг узоқлиги ва хатолар характери қайд 
этиб борилади. 
Масалан: 
30-3....27....24....21....19*....18....15....12....9....6....3....0 Хато ҳисоблашлар 
ҳам ҳисобга олиниб (*) билан белгилаб қўйилади, синалувчига хатоларни 
тўғрилаш таклиф этилади. Вақт нуқта билан қайд этилади. Қоидага кўра 
«нуқта» шартли равишда 1 сониягатўғри келади. 
Шуни қайд этиш лозимки, бу методика ақлий иш қобилияти 
жлдпллигини ўрганишга ҳам мўлжалланган. Бажарилган қўшиш ва 
айиришлар сопи кўплиги ақлий малаканинг автоматлашганидан, диққатпи 
узоқ вақт бир нарсага тўплай олиш қобилияти мавжудлигидан далолат 
беради. Бажарилган топшириқлар сонининг камлиги, кўп тўхтаб қолиш фаол 
диққатнинг барқарор змаслигидан, психик тез чарчашга мойилликдан 
далолат беради.