|
u jonzotlar, populyatsiyalar, hamjamoalar va inson ekologiyasi kabi sohalarga bo'linadi.
Jonzotlar ekologiyasi (Autekologiya) muayyan tur yoki uning populyatsiyasiga bevosita tegishli va tashqi omillar bilan bo'ladigan o'zaro munosabatlarni xarakterlasa, hamjamoalar ekologiyasi (Sinekologiya) tabiatdagi jonzotlar hamjamoalari hayot-faoliyatlarini tahlil va tadqiq qiladi.
Insonlarning o'zi, tirik organizm sifatida, o'z atrofidagi barcha jonli va jonsiz unsurlarga, jumladan, Yerdagi asosiy hayotiy muhit (havo, suv, tuprog'u zamin va boshqa) larga o'tkaziladigan ta'sir hamda munosabatlaridan kelib chiqib, ekologiyaning alohida bir sohasini yuzaga kelishiga sabab bo'lgan. U «Inson ekologiyasi» deb atalib, odamlarning yashash joyi-makoni, undagi shart-sharoit va atrofidagi turli tabiiy omillar bilan bevosita aloqasi, ta'sirlashuvi kabi, har xil munosabatlarini o'rganadi. Inson ekologiyasi xususiyatlaridan kelib chiqqan holda, tabiat bilan jamiyat o'rtasidagi bog'lanishlarni tahlil etish natijasida, «Ijtimoiy ekologiya» sohasi vujudga keldi.
Qadim zamonlardan tabiatda mavjud bo'lgan, keyinchalik ma'lum sabablarga ko'ra yo'qolib ketgan organizmlarning qoldiq va asoratlari bilan bog'liq ma'lumotlarni, paleontologiya fani bilan birgalikda, ekologiyaning yangi bir sohasi — Tadrijiy (evolyutsion) ekologiya o'rganadi. Mazkur yo'nalishning ilmiy asoslari, xususan, kelajak taraqqiyoti uchun ilmiy-amaliy ahamiyati beqiyos.
Yer sayyorasi - kurrai zamin sathining ekologik ko'rsatkichlari bir xil bo'lmasligini ko'pcliilik yaxshi biladi. Har bir mintaqa, iqlimiy hududlar, so'zsiz, o'ziga xos tarkibli muhitlar, sharoit va tabiiy omillarga ega. Ayrim joylarda o'ta xavfli ekologik muammolar ham yuzaga kelgan, masalan, Markaziy Osiyoda «Orol» fojiasi. Shunga o'xshash ekologik o'zgarish va muammolar sababli, ayniqsa, XX asr oxirlariga kelib, «Mintaqaviy ekologiya» yo'nalishi ham tashkil topdi. U o'z tarkibiga «Shaharlar ekologiyasi», «Qishloq xo'jaligi ekologiyasi», «Sanoat va muhandislik ekologiyalari»ni mujassamlagan. Ba'zi holatlarda mazkur sohalar majmuini, qisqacha, «Amaliy ekologiya» deb atash ham qabul qilingan.
Keyingi davrda, fan-texnika rivojlanishi sababli insoniyatning atrof-muhitlarga ta'siri jadallashishi, ayniqsa, zamonaviy ishlab chiqarish texnologiyalari vujudga kelishi va boshqa omillar tufayli, «Sanoat ekologiyasi» tarkibida «Muhandislik ekologiyasi» yo'nalishi ham kelib chiqqanini qayd etish kerak. U asosan shu kungi ishlab chiqarish jarayonlaridagi turli texnik vositalarning bir-biriga o'zaro bog'liqligi va munosabatlarini tadqiq etadi. Nihoyat, hozir o'ta muhim hisoblangan va ulkan nufuzga ega bo'lgan «Umumbashariy ekologiya» mavjudligini alohida qayd etmoq lozim. Mazkur yo'nalish butun kurrai zamirmi qamrab olgan biosferaga oid ekologik ma'lumotlarni o'zida mujassamlaydi. Bu sohaning asosiy vazifalariga, biosfera qismatiga ta'sir etadigan barcha katta-kichik hodisa va omillarni o'rganish kiritilgani muhim ahamiyat kasb etadi,
Yuqoridagilardan tashqari, shuni ham ta'kidlash zarurki, bugungi kunda insoniyatning ijtimoiy va iqtisodiy jihatlarda rivojlanishi bilan bog'liq ravishda,
ekologiya-ning yanada yangi sohalari vujudga kelmoqda. Masalan, «Koinot eko-logiyasi», «Hujayralar va mikroorganizmlar ekologiyasi» kabilar shular jumlasiga kiradi. Demak, ekologiya fani o'zining ko'p qirraliligi bilan boshqa fanlardan keskin farqlanishi yuqoridagi fikr — mulohazalardan yaqqol ko'rinib turibdi.
Xulosa qilib shuni ham qayd etish mumkinki, Sayyoramizda aholi sonining tez ortib borishi liamda fan-texnikaning kelajakda yanada rivojlanishi sababli, atrof-muhitlarda kuzatiladigan turli-tuman o'zgarishlar, shubhasiz, ekologiyaning yanada yangi sohalarini ham uijudga keltiradi. Ekologik ta'lim-tarbiyaning samarasi yuqori darajada bolishi uchun bunday ma'lumotlarni chuqur o'zlashtirib olish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Xullas, kelgusida ekologik ta'lim-tarbiyani kuchaytirishdan maqsad, shu kungi eng muhim atrof-muhit muhofazasiga tegishli vazifalarni anglab yetmoq va ekologik muammolar yechimi ustida bosh qotirmoq zarur. Ekologik dolzarb vazifalar xususida gap borganda. avvalambor, quyidagilarni ko'rsatib o'tish o'rinli:
*Yerdagi barcha hayotiy muhit va tabiiy omillar holati, ularning sifat-miqdor ko'rsatkichlari bo’yicha doimiy ekologik monitoringni amalga oshirish;
*har xil umumbashariy, mintaqaviy va mahalliy (hududiy) ekologik muam-molarni bartaraf etish bo'yicha zarur chora-tadbirlarni ishlab chiqish va bajarish;
*atrof-muhitda kuzatilishi mumkin bo'lgan yangi ekologik o'zgarish, yuzaga keladigan ekologik tanglik, muammo va talofatlarning oldini olish bo'yicha chora-tadbirlarni belgilash:
*tabiatda mavjud bo'lgan har xil ko'rinishdagi hayotiy ornillar, jonli va jonsiz xomashyo rnanbalari hamda boshqa xil resurslarga oqilona jnunosabatda yondashish. ularni sui iste'mol qilmaslik va hokazolar.
Yuqorida ko'rsatilgan va boshqa shunga o'xshash ekologik vazifalarni o'ta mas'uliyat bilan yechmoqlik dunyodagi hamma xalqlarning, shu jumladan, Respublikamiz xalqlarining ham muqaddas burchidir. Buning uchun, birinchi navbatda j'amiyatimizning har bir a'zosi kerakli ekologik ong va ma'naviyat sohibi bo'lmog'i darkor.
Do'stlaringiz bilan baham: |
