Маърузалар матни 1-мавзу. Билимлар иқтисодиёти фанининг мақсад ва вазифалари

4.2.Билимлар иқтисодиёти менежментининг моҳияти ва вазифалари.


Инновацион менежмент – бу инновацион жараёнлар, инновацион фаолият, бу фаолият билан банд бўлган ташкилий тузилмалар ва уларнинг ходимларини бошқариш тамойиллари, усуллари ва шаклларнинг мажмуасидир. Менежментнинг ҳар қандай бошқа соҳалари учун каби, унинг учун ҳам қуйидагилар хос: мақсадни қўйиш ва стратегияни танлаш, давранинг тўртта босқичи:

1. 
   режалаштириш;
   
2. 
   шартларни белгилаш ва ташкил қилиш;
   
3. 
   ижро этиш;
   
4. 
   раҳбарлик.
   

Инновацион менежментнинг босқичлар қуйидаги чизма шаклида берилган.
Давранинг ҳар бир босқичида белгиланган вазифалар ҳал қилинади. Биринчи босқич – режалаштириш босқичида – стратегияни амалга ошириш режаси тузилади. Иккинчисида – шартлар ва ташкил қилиш белгиланади, яъни инновацион даврнинг ҳар хил паллаларини амалга ошириш учун ресурсларни белгилаш, ходимлар олдига вазифаларни қўйиш, ишни ташкил қилиш кетади. Ижро этиш босқичида текширишлар ва ишлаб чиқишлар бажарилади, режа амалга оширилади. Раҳбарлик босқичи назорат ва таҳлилни ҳаракатларга тузатиш, киритиш ва тажриба тўплашни кўзда тутади.

1. 
   расм. Инновацион менежментнинг босқичлари.
   

Бу ерда инновацион лойиҳалар, инновацион бошқарув қарорлари, янгиликларни қўллашнинг самарадорлиги баҳоланади.

Инновацион жараён (ИЖ) даврий характерга эга. ИЖ ни ифодаловчи фаолият инсон меҳнатини тақсимланиши натижасида ажралиб чиққан, бир бирларидан фарқланувчи алоҳидаги вазифавий, ташкилий бирликларга бўлинади. ИЖ нинг иқтисодий ва технологик таъсири фақат янги маҳсулотлар ёки технологияларда қисман рўёбга чиқади.⁸
У анча кўпроқ янги техникани вужудга келишининг шарт – шароити сифатида иқтисодий ва илмий – техник салоҳияти кўпайишида намоён бўлади, яъни инновацион тизим ва унинг таркибий элементларининг технологик даражаси ошади, шунинг билан инновацияларга мойиллик ҳам ошади.
Инновацион жараённи умумий кўринишда занжирга кўринишида ёзиш мумкин:
ФТ – АТ – И – Л – Қ – Ў- С ИЧ – М – Сот,
бу ерда ФТ ва АТ – фундаментал ва амалий тадқиқотлар; И – ишлама; Л – лойиҳалаштириш; Қ – қурилиш; Ў – ўзлаштириш; СИЧ. – саноат ишлаб чиқариш; М – маркетинг; Сот. – сотиш.
Бу занжирчани таҳлил қилиш учун унинг ҳар хил элементлари ўртасидаги тескари алоқа омилларидан абстраклашиш (предметлар ва улар ўртасидаги муносабатларнинг бир қатор хусусиятларидан уларнинг муҳим аломатларини ажратиш мақсадида ҳаёлан чалғимоқ), ФТ – Ў давраси узунлигини (у 10 йилдан кўпроқ давом этиши мумкин) ва паллалардан ҳар бири (ФТ – АТ; Л - Қ)нинг нисбий мустақиллигини ҳисобга олиш зарур. Илмий фаолият тушунчаси билан боғлиқ фундаментал (назарий) тадқиқот ҳар қандай инновацион жараённинг бошланғич босқичи бўлади. Албатта, давранинг ҳар бир алоҳида элементи фундаментал тадқиқот билан боғлиқ илмий фаолият билан тўлдирилганю Шу нарса характерлики, ФТ дан СИЧ гача янги муълумотларнинг миқдори камайиб боради. Бунда тадқиқот фаолияти борган сари кўникмалар, тажрибалар ва стандартли усуллар билан алмашиб боради.
Агар ФТ нинг якуний натижаси ҳақида гап кетса, унда фақат савол назарияси соҳасидаги янги, ажойиб, исботланган маълумотлар ва ахборотларни олиш ва қайта ишлашга қаратилган тадқиқот фаолиятини ажратиш керак. Назарий тадқиқот бевосита аниқ амалий вазифаларни ечиш билан боғланмаган, аммо худди унинг ўзи инновацион жараённинг пойдеворидир. Шунинг билан бирга назарий тадқиқотларнинг зарурлиги амалиётнинг эҳтиёжлари ва предмет ҳақидаги олдинги билимларнинг синтези билан асосланиши мумкин.
Фундаментал тадқиқотлар, қоидага кўра, амалий тадқиқотларда рўёбга чиқадилар, аммо бу нарса дарҳол содир бўлмайди. Фақат баъзи бир тадқиқотлар АТ – И – Л ва ҳ.к. рўёбга чиқадилар. Фундаментал тадқиқотлар мавзуларининг тахминан 90 % салбий натижага эга бўлиши мумкин. Ижобий натижага эга қолган 10 % дан ҳаммаси ҳам амалиётда қўлланилмайди. Ахир фундаментал тадқиқотнинг мақсади – жараён (масала назарияси)ни англаш ва ривожлантиришдир.
Амалий тадқиқотлар (АТ) бутунлай бошқа мақсадга қаратилганликларга эгалар. Бу “билимларни моддий ҳолат” га келтириш, уларни ишлаб чиқариш жараёнида ўзгартириш, янги маҳсулот, технологик чизмалар ва ҳ.к. топширишдир.
Ишламалар натижасида янги машиналар (ускуналар)нинг конструкцияси яратилади ва жараён лойиҳалаштириш (Л), кўриш, ўзлаштириш (Ў) ва саноат ишлаб чиқариши (СИЧ) паллаларига ўтади. М ва Сот паллалари тўғридан – тўғри инновацион жараён натижаларини тижоратли сотиш билан боғлиқдир.