“BYUDJET TASHKILOTLARIDA ASOSIY VOSITALAR VA NOMODDIY AKTIVLAR HISOBI” mаvzusidagi
ochiq dars
T А Q D I M O T I
2020 yil
9-MAVZU: BYUDJET TASHKILOTLARIDA ASOSIY VOSITALAR VA NOMODDIY AKTIVLAR HISOBI
Reja:
1. Asosiy vositalar hisobini tashkil etish, uning maqsadi va vazifalari. 2. Asosiy vositalar kirimini hisobga olish va xujjatlashtirish. 3. Asosiy vositalarni hisobvaraqlarda aks ettirish 4. Asosiy vositalar eskirishi hisobi. 5. Asosiy vositalarni balansdan chiqarilishi hisobi. 6. Nomoddiy aktivlar hisobini tashkil etish, uning maqsadi va vazifalari. 7. Nomoddiy aktivlar kirimini hisobga olish va ularni baholash xamda ularni balansdan chiqarilishi hisobi.
ME’YORIY HUJJATLAR VA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:
1.“O’zbekiston Respublikasining 2016 yil 13 apreldagi “Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Qonuni, O`RQ-404-sonli.
2.O’zbekiston Respublikasining “Byudjet kodeksi” 2013 yil 26 dekabrdagi 360-sonli qonun bilan qabul qilingan.
3. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2003 yil 9 oktyabrdagi, 114-son buyrug‘i bilan tasdiqlanagan «ASOSIY VOSITALAR» nomli O‘zbekiston Respublikasi Buxgalteriya hisobining 5-sonli milliy standarti (5-sonli BHMS) O‘z. Res. Adliya vazirligi tomonidan 2004 yil 20 yanvarda 1299-son bilan ro‘yxatdan o‘tkazilgan
4. Buxgalteriya hisobining “Asosiy vositalar” nomli 16-sonli xalqaro standarti
5.“Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Yo’riqnoma 22 dekabr 2010 yil № 2169-son bilan O’zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligidan ro’yxatdan o’tgan.
6.O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 3 sentyabrdagi 414-sonli "Budjet tashkilotlarini mablag‘ bilan ta’minlash tartibini takomillashtirish to‘g‘risida"gi qarori.
7.Tuychiyev A.J., Ostonokulov A.A., Ibragimov K.Sh., Tursunov A.S. Byudjet tashkilotlarida byudjet hisobi. Darslik. – T.: “IQTISOD MOLIYA” 2019. 329 b.
8.Tuychiyev A.J., Ostonokulov A.A., Ibragimov K.Sh., Tursunov A.S. Byudjet hisobi. Darslik. – T.: “IQTISOD MOLIYA” 2018. 428 b.
9.Hamdamov B.K. va Ostonokulov A.A. Byudjet nazorati. O‘quv qo‘llanma. “IQTISOD MOLIYA”. – T.: 2018. 318 b.
10.Туйчиев А.Ж., Ибрагимов К.Ш. и др. Бюджетный учет. Учебной пособия. – T.: “IQTISOD-MOLIYA”. 2018. – 278 b.
11.Mehmonov S.U., Kulibayev A.Sh. Byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari jamg‘armalari hisobi. O‘quv qo‘llanma. “IQTISOD MOLIYA”. – T.: 2018. 217 b.
Qo’shimchа аdаbiyotlаr:
12.“O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli Farmoni.
13.Mirziyoyev Sh.M.Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 104 b.
14.Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 56 b.
15.Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 48 b.
16.Toshmuxamedova D.A. Byudjet g‘azna ijrosi. O`quv qo`llanma. – T.: “IQTISOD-MOLIYA”. 2019. – 430 b.
17.Makarand A.Paithankar. Public Budgeting theory and practice. Create Space Independent Publishing Platform (4 Jun. 2016) USA.
Internet saytlari:
www.gov.uz (O‘zbekiston Respublikasi hukumat rasmiy web sayti);
www.lex.uz - (O‘zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi;
www.mf.uz - (O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi rasmiy web sayti);
www.tfi.uz - (Toshkent moliya instituti web sayti).
Asosiy vositalarning
maqsadi va vazifalari
Asosiy vositalar (Adliya vazirligi tomonidan 2004 yil 20 yanvar 1299-son bilan ruyxatga olingan 5-son Buxgalteriya hisobi milliy standartlariga ko‘ra) - uzoq, muddatli davr davomida (bir yildan ko‘proq,) moddiy ishlab chiqarish sohasida ham, noishlab chiqarish sohasida ham amal qiladigan, shuningdek ijaraga berish uchun foydalaniladigan moddiy aktivlardir.
Asosiy vositalar – qonunchilikka muvofiq zimmasiga yuklatilgan vazifalarni amalga oshirish maqsadida tashkilot tomonidan uzoq vaqt davomida (bir yildan ortiq) foydalanadigan, shuningdek, ijaraga berishi mumkin bo‘lgan moddiy aktivlardir.
5-sonli BHMS ining 4-bandiga asosan asosiy vositalar bo‘lish shartlari
Bir yildan ortiq xizmat qiladigan
O‘z qiymatini mahsulot tannarxiga o‘tqazadigan
Qiymati eng kam ish haqqining 50 baravaridan yuqori
Kelgusida o‘zi bilan bog‘liq foyda keltiradigan vositalar
Қиймати ва хизмат муддатидан қатъи назар, қуйидагилар асосий воситалар таркибига киради:
Катта ёшдаги ишчи ва маҳсулот берувчи ҳайвонлар (шу жумладан, майдаси ҳам)
Кутубхона фондлари
Музей бойликлари (музей экспонатларидан ташқари)
Ҳайвонот олами экспонатлари ва намунавий лойиҳалаштиришга оид ҳужжатлар
Махсус асбоблар ва мосламалар (муайян буюмларни туркумлаб ва ёппасига ишлаб чиқариш учун ёки якка тартибдаги буюртмаларни тайёрлаш учун мўлжалланган, мақсадли йўналтирилган асбоблар ва мосламалар);
Махсус ва санитария кийим-кечаклари, махсус пойабзаллар;
Кўрпа-тўшак анжомлари;
Ёзув-чизув анжомлари (калькуляторлар, стол устига қўйиладиган асбоблар ва бошқалар);
Ошхона анжомлари, шунингдек ошхона учун дастурхон-сочиқлар;
Тикланиши бўйича харажатлар қурилиш-монтаж ишлари таннархига киритиладиган вақтинчалик (нотитул) иншоотлар мосламалар ва қурилмалар;
Ов қуроллари (траллар, тўрлар, қармоқлар, матраплар ва бошқалар) ва шу каби моддий қимматликлар.
Asosiy vositalar qonunchilik (“1 yanvar holati bo‘yicha asosiy fondlarni har yili qayta baholashni o‘tkazish tartibi to‘g‘risida” Nizom) da belgilangan tartibda har yili qayta baholanadi. Asosiy fondlar qiymatini qayta baholash har yili (joriy yilning 1 fevraligacha) 1 yanvar holati bo‘yicha qayta baholashni o‘tkazish davrida narxlar darajasidan kelib chiqib o‘tkaziladi. 1 yanvar holati bo‘yicha asosiy fondlarni har yili qayta baholash oldingi qayta baholash natijasida olingan ob’ektlarning dastlabki (tiklanish) qiymatidan, yil davomida kelib tushgan asosiy fondlar bo‘yicha esa - harid qilish qiymatidan amalga oshiriladi.
Асосий воситалар қуйидагилар натижасида ташкилот балансига кирим қилинади:
Олди-сотди шартномаси бўйича объектни сотиб олиш;
Капитал қўйилмалар тугаганидан сўнг тикланган объектни қабул қилиш-топшириш;
Асосий воситаларнинг ортиқча (ҳисобга олинмаган) объектларини аниқлаш;
Беғараз келиб тушиш;
Товар-моддий заҳиралар таркибидан ўтказиш;
Қонунчиликда назарда тутилган бошқа ҳоллар.
Асосий воситалар киримини бухгалтерия хужжатларида акс эттиришнинг схематик кўриниши
Асосий воситаларни киримига оид бошланғич хужжатлар (юк хати ва бошқалар)
АВ-1 шаклдаги бюджет ташкилотларида асосий воситаларни қабул қилиш-топшириш тўғрисида далолатнома
АВ-3-сон шаклдаги қўшимча қурилган, қўшимча асбоб-ускуналар билан жиҳозланган, реконструкция ёки модернизация қилинган асосий воситаларни қабул қилиш-топшириш бўйича далолатнома
а) сотиб олинган асосий воситаларнинг қийматига (сотиб олиш нархи, шунингдек, етказиб бериш ва бошқа қўшимча харажатлар)
240 000 (072)
340 000 (15, 16 ва 17) -счётларнинг тегишли субсчётлари
Юк хати, бажарилган ишларни қабул қилиш топшириш далолатномалари, ва бошқалар.
б) Асосий воситани дастлабки қиймати бўйича кирим қилиниши
221 000 (01) -счётнинг тегишли субсчётлари
240 000 (072)
АВ-1 шаклдаги бюджет ташкилотларида асосий воситаларни қабул қилиш-топшириш тўғрисида далолатнома
Капитал қўйилмалар тугаганидан сўнг тикланган объектни қабул қилиш-топшириш
2.
Ташкилотнинг ўзи томонидан, шунингдек, пудрат шартномасига асосан бино-иншоатларни қурилиш ишлари амалга оширилганда (ҳақиқий харажатлар суммасига)
241 000 (071)
231000, 340000 (02, 15, 16, 17) - ва бошқа счётларнинг тегишли субсчётлари
Юк хати, бажарилган ишларни қабул қилиш топшириш далолатномалари, ва бошқалар.
3.
Ташкилотнинг ўзи томонидан, шунингдек, пудрат шартномасига асосан қурилган асосий восита объектларини кирим қилиниши
221 000 (01) -счётнинг тегишли субсчётлари
241 000 (071)
АВ-3-сон шаклдаги қўшимча қурилган, қўшимча асбоб-ускуналар билан жиҳозланган, реконструкция ёки модернизация қилинган асосий воситаларни қабул қилиш-топшириш бўйича далолатнома
Беғараз келиб тушиш
Асосий воситалар беғараз олинганда:
а) белгиланган тартибда аниқланган бозор қиймати бўйича
б) етказиб бериш ва бошқа қўшимча харажатлар суммасига (агар амалга оширилса)
072
15, 16 ва 17-счётларнинг тегишли субсчётлари
Бажарилган ишларни қабул қилиш топшириш далолатномалари, ва бошқалар.
в) асосий воситани дастлабки қиймати бўйича кирим қилиниши
01-счётнинг тегишли субсчётлари
072
АВ-1 шаклдаги бюджет ташкилотларида асосий воситаларни қабул қилиш-топшириш тўғрисида далолатнома
Товар-моддий заҳиралар таркибидан ўтказиш
Моддий қийматликлар товар – моддий захиралар таркибидан асосий воситаларга ўтказилганда:
а) товар – моддий захиралар хақиқий қиймати бўйича
072
06-счётнинг тегишли субсчётлари
Бухгалтерия маълумотномалари
б) товар – моддий захиралардан ўтказилган асосий воситани дастлабки қиймати бўйича кирим қилиниши
01-счётнинг тегишли субсчётлари
072
АВ-1 шаклдаги бюджет ташкилотларида асосий воситаларни қабул қилиш-топшириш тўғрисида далолатнома
Асосий воситаларнинг ортиқча (ҳисобга олинмаган) объектларини аниқлаш, қайта баҳолаш
Инвентаризация жараёнида аниқланган ҳисобга олинмаган асосий воситаларни бозор қиймати бўйича киримга олиниши
01-счётнинг тегишли субсчётлари
273
Инвентаризация далолатномаси,
АВ-1 шаклдаги бюджет ташкилотларида асосий воситаларни қабул қилиш-топшириш тўғрисида далолатнома
Қайта баҳолаш натижасида асосий воситалар дастлабки қийматининг ошиши
01-счётнинг тегишли субсчётлари
28-счётнинг тегишли субсчётлари
Бухгалтерия маълумотномаси
Бюджет ташкилотларда асосий воситаларининг эскириши “Бюджет ташкилотларининг асосий воситаларининг эскиришини аниқлаш ва бухгалтерия ҳисобида акс эттириш тартиби тўғрисидаги Низом (Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигида 2009 йил 30 октябрда 2028-сон билан рўйхатга олинган)га мувофиқ асосий воситаларининг йиллик эскириш меъёрларидан келиб чиққан ҳолда, ҳар йили аниқланади ва ҳар ойда шу ташкилотларнинг бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботида акс эттирилади.
Эскириш қуйидаги асосий воситалар бўйича аниқланмайди:
архитектура ва санъатнинг ноёб ёдгорликлари бўлган иморатлар ва иншоотлар, кабинет ва лабораторияларда жойлашган ўқув ишлари ва илмий мақсадларда фойдаланиладиган жиҳозлар, экспонатлар, нусхалар, амалдаги ва амал қилмаётган моделлар, макетлар ва бошқа кўргазмали қўлланмалар, маҳсулдор қора моллар, ҳайвонот олами экспонатлари (ҳайвонот боғи ва шунга ўхшаш ташкилотларда), фойдаланиш мумкин бўлган ёшга етмаган кўп йиллик кўчатлар, кутубхона фондлари, фильмлар фонди, саҳнага қўйиш ускуналари, бадиий ва музей буюмлари.
Асосий воситаларнинг эскиришининг синтетик ҳисоби ҳозирда амалда бўлган счётлар режаси бўйича 02 “Асосий воситаларнинг эскириши” счётида қуйидаги субсчётларга бўлинган ҳолда акс эттирилади:
020 “Турар-жой иморатларнинг эскириши”;
021 “Нотурар жой иморатларнинг эскириши”;
022 “Иншоотларнинг эскириши”;
023 “Машина ва жиҳозларнинг эскириши”;
025 “Транспорт воситаларининг эскириши”;
029 “Бошқа асосий воситаларнинг эскириши”.
Асосий воситаларнинг эскиришининг синтетик ҳисоби янги счётлар режаси бўйича
231 000 “Асосий воситалар амортизацияси” счётида қуйидаги субсчётларга бўлинган ҳолда акс эттирилади:
«УзАСБО» Бюджет ташкилотларида автоматлаштирилган бухгалтерия ҳисоби дастурий мажмуаси
Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги Ахборот-ҳисоблаш маркази
