Ma’ruzachi: b f. n., dotsent Jurayeva A. A

YURAK ZARBI VA TONLARI

• YURAK ZARBI VA TONLARI
• Yurakning qo‘zg‘alishi elektr potensiallarni hosil qilsa, uning qisqarishi yurak zarbi va tonlarini yuzaga chiqaradi.
• Chap tomondagi beshinchi qovurg‘a oralig‘iga qoini bosilsa, yurak zarbini sezish mumkin. Bu zarb sistola vaqtida yurak holatining o‘zgarishidan paydo bo`ladi. Yurak qisqarar ekan, deyarli qattiq bo`lib qoladi va chapdan o‘ngga sal buriladi. Chap qorincha ko‘krak qafasiga urilib, uni bosadi. Ana shu bosim zarb bo`lib seziladi. Yurak ishlab turganda o‘ziga xos tovushlar eshitiladi. Bu tovushlar yurak tonlari, deb ataladi. Ularni stetoskop yordamida eshitish, fonokardiograf yordamida magnit tasmasiga yozib olish mumkin.
• Yurakning birinchi toni. Qorinchalar sistolasida eshitilganidan u sistolik ton, deb ataladi.

• QONNING SISTOLIK VA DAQIQALIK HAJMLARI
• Odamning to‘xtovsiz ishlaydigan yuragi arteriyalarga bir kecha-kunduzda 10 tonnaga yaqin, bir yilda 4000 tonna, umr mobaynida o‘rtacha 300000 tonna qonni haydab chiqaradi. Har sistolada yurakdan chiqadigan qonning hajmi 65-70 ml ga teng. Bunga sistolik hajm deyiladi.
• Odamning yuragi tinch holatda daqiqada 70-75 marta uradi. Demak, 1 daqiqada yurak 4,5-5,0 litr qonni haydaydi. Bu qonning daqiqalik hajmini tashkil qiladi.

• Daqiqalik hajmni topishning eng aniq usulini Fik (1870 yilda) taklif etgan. Bu hajmni aniqlash uchun quyudagilarni bilish lozim: 1) arterial va venoz qondagi kislorod miqdorida bo`lgan farqni; 2) odam organizmi bir daqiqada yutadigan kislorod hajmini.
• Masalan, 1 daqiqada o‘pka orqali qonga 400 ml kislorod o‘tgan va kislorodning miqdori venoz qonda arterial qonga nisbatan 8 hajm% kam. Demak, 100 ml qon o‘pkadan o‘tayotib, 8 ml kislorodni biriktirib oladi. 400 ml kislorodni biriktirish uchun esa 5000 ml qon kerak.
• 100 x 400 = 5000 ml

4. Yurak faoliyatining boshqarilishi

• Yurak ishi juda o'zgaruvchan bo'lib, doimo organizmning qon aylanishiga bo`lgan talabiga moslashib turadi. Bu moslashuvni bir qator boshqaruv mexanizmlari ta'minlaydi. Ularning bir qismi yurakning o'zida – yurak ichi (intrakardial) mexanizmlar, qolganlari esa – yurakdan tashqari (ekstrakardial) mexanizmlardir.
• INTRAKARDIAL BOSHQARUV MEXANIZMLARI
• Yurakning o'ziga bog'liq – intrakardial mexanizmlarga hujayra ichi boshqaruv mexanizmlari, hujayralararo aloqalarni idora qilish mexanizmlari va yurak ichidagi periferik reflekslar kiradi.