Ma’ruza XI xx asrning birinchi yarmida Sharqiy Turkiston, Tibet va Afg‘oniston xalqlarining ijtimoiy-siyosiy hayoti. Reja

mustaqillik jangda qo‘lga 
kiritiladi, sadaqa qilinmaydi
», — dedi. 1928 yilda safardan qaytgan Omonullohxon umumiy 
majburiy xizmat joriy etdi. Feodal nishonlarini bekor qildi. Qirolicha Surayyo Tarziy ochiq yuz 
bilan delegatlar oldiga chiqdi. Natijada feodallar 1928 yilning kuzida yosh afg‘onlar 
hukumatiga qarshi qo‘zg‘olon uyushtirishga erishdilar. 1929 yil 14 yanvarda u taxtdan 
ag‘darildi. 
Amirlik taxtini reaksiya tayanchi Bachai Sako egalladi. Yangi hukumat «Yosh 
afg‘onlar» boshlagan islohotlarni bekor qildi. Bu hol Afg‘onistonning burjuacha yo‘ldan 
rivojlanishi tarafdori bo‘lgan kuchlarning noroziligiga sabab bo‘ldi. Bu kuchlar 1929 yilning 
oktyabr oyida general Muhammad Nodir boshchiligida hokimiyatni egalladilar. Bachai Sako 
taxtdan ag‘darildi. 
Muhammad Nodirshoh markaziy hokimiyatni mustahkamlagani holda, mahalliy xonlar 
va ruhoniylarning qator imtiyozlarini ham tikladi. Chunonchi, ruhoniylar sud ishlari va ta'lim 
sohasida avvalgi mavqyega ega bo‘ldilar. Biroq ularning faoliyati davlat nazorati ostiga olindi. 
1931 yilda mamlakatning yangi Konstitutsiyasi qabul qilindi. U Afg‘onistonning mutlaq 
monarxiyadan konstitutsiyaviy monarxiya davlatiga aylanishi yo‘lida yangi qadam bo‘ldi. 1933 
yilda Nodirshoh vafot etgach, taxtga o‘g‘li Muhammad Zohirshoh o‘tirdi. U otasi kabi ichki 
siyosatda milliy, iqtisodiyotda bozor munosabatlarini chuqurlashtirish yo‘lini tutdi. 
Afg‘onistonning tashqi siyosati har doim ham bir maromda bo‘lmadi. Masalan, 
Omonullohxon davrida shimoliy qo‘shni Sovet davlati bilan do‘stona munosabat o‘rnatilgan 
bo‘lsa, Bachai Sako davrida, aksincha, bu munosabat yomonlashdi. Bunga Afg‘onistonning 
Turkistondagi milliy-ozodlik harakatini qo‘llab-quvvatlaganligi sabab bo‘ldi. Buyuk Britaniya 
Afg‘onistonda o‘z mavqyeyini kuchaytirishga harakat qildi. Nodirshoh davrida afg‘on-sovet 
munosabatlari yana o‘z iziga tusha boshladi.
1931 yilning 24 iyunida Afg‘oniston va Sovet davlati o‘rtasida betaraflik va hujum 
qilmaslik to‘g‘risida shartnoma imzolandi. 
Ikkinchi jahon urushi arafasida Germaniya va Italiya Afg‘onistonga qiziqish bilan qaray 
boshladi. Chunki Afg‘oniston geografik jihatdan Sovet davlati hamda Germaniya va Italiyaning 

---

122 
siyosiy raqiblaridan biri bo‘lmish Buyuk Britaniya mustamlakasi Hindistonga yaqin edi. Ular 
Afg‘onistonni betaraflik yo‘lidan qaytarishga urindilar. Lekin bunga muvaffaq bo‘lolmadilar. 
Ikkinchi jahon urushi boshlangach, Afg‘oniston betarafligi e'lon qilindi. 1941 yilda esa, Buyuk 
Britaniya va Sovet davlati murojaati bilan Afg‘oniston hududidan elchixonalar xodimlaridan 
tashqari barcha Germaniya va Italiya fuqarolari chiqarib yuborildi. Urush davomida 
Afg‘oniston o‘z betarafligini saqlab qoldi.