Ma’ruza “Umumiy gidrologiya va iqlimshunoslik” faniga kirish Reja

6.3-rasm. Grunt suvlarining daryo oqimi hisobiga to’yinishi (a, b, v), grunt hamda daryo suvlarining gidravlik bog’liqligi (d,e,j,,z,i). 1-suv o’tkazuvchi qatlamlar, 2-suv o’tkazmaydigan qatlamlar, 3-grunt suvlar sathi, 4-bosimli suvlarning pezometrik sathi, 5-daryo suvi sathi, 6-yer osti suvlarining harakat yo’nalishi
Bosim ta’sirida suv A kesmadan V kesma tomon harakatlanadi. Bosim gradienti yoki gidravlik nishablik deb
nisbatga aytiladi. Agar yuqoridagi suv sarfini hisoblash ifodasining har ikki tomonini F ga bo’lib yuborsak, u holda:

ifodaga ega bo’lamiz, bu ifodada V - filtratsiya (sizib o’tish) tezligi bo’lib, yer osti suvlarining tezligini ifodalaydi. Yuqoridagi F esa butun yuzani ifodalaydi, amalda esa suv tog’ jinslari orasidagi bo’shliqlar bo’yicha harakatlanadi. Shuning uchun ushbu ifoda yordamida topilgan tezlik haqiqiy tezlikni bermaydi.
Yer osti suvlarining haqiqiy tezligi quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi:
,
bu yerda P - bo’shliq koeffitsienti. Haqiqiy harakat tezligi filtratsiya tezligidan katta bo’ladi, chunki P = 1.
Filtratsiya koeffitsienti K ning qiymati gidravlik nishablik i = 1 bo’lganda, filtratsiya tezligiga teng bo’lib, sm/s yoki m/sutka da ifodalanadi.
Yer osti suvlarining rejimi
Yer osti suvlarining sathi, harorati, kimyoviy tarkibi va minerallashuv darajasining vaqt bo’yicha o’zgarishi umumiy nom bilan yer osti suvlarining rejimi deyiladi. Yer osti suvlarining rejimini xarakterlovchi elementlar orasida eng tez o’zgaruvchanlari uning sathi va haroratidir. Yer osti suvlarida xuddi yer usti suvlaridagidek suv sathining yillik, fasliy va hatto kunlik tebranishlari kuzatiladi.
Grunt suvlari sathining o’zgarishi har xil bo’lib, ko’proq ularning quyidagi ikki turini ajratadilar: haqiqiy tebranish va mahalliy (tuyulma) tebranish.
Yer osti suvlari sathining haqiqiy tebranishi ularning umu­miy zahirasining o’zgarishini ifodalaydi va to’yinish hamda sarf bo’lish sharoitlari bilan mustahkam bog’langan.
Tuyulma tebranish esa faqatgina quduqlar, skvajinalar va boshqa kuzatish joylardagina sezilishi mumkin. Bu tebranishning vujudga kelishida gidrostatik bosim va atmosfera bosimlari asosiy ahamiyatga egadir.
Yer osti suvlari to’yinishi rejimining uch turi mavjud: