|
Dumsiz amfibiyalar 1- yavan uchuvchi bakasi; 2-fillomeduza; 3-kuruldok baka (kvaksha); 4-kul bakasi; 5-yashil kurbaka; 6-rinoderma; 7-xaltali kuruldok baka; 8-surinam pipasi.
Opistotselalar (Opisthocoela) kenja turkumi vakillarining umurtkalari opistotsel tipda buladi, kovurgalari bor. Bu kenja turkumga yumoloktillilar va pipalar oilalari kiradi.
Yumoloktillilar (Discoglossidae) oilasiga 16 ta tur kiradi. Ular Yevropa va Osiyoda tarkalgan. Yumoloktillilar oilasiga kiruvchi vakillarining tili dumalok, ya’ni tilining oldingi uchi kesiksiz, egatchasi bulmaydi. MDX da uchraydigan jerlyankalarning (Bombina) uzunligi 5sm. Gavdasining orka tomoni koramtir, ostki kismi tuk sargish va kora rangda buladi. Terisi utkir xidli suyuklik sekreta ishlab chikaradi. Jerlyankalar uncha katta bulmagan suv xavzalarida xamda kul mak suvlarida yashaydi. Yevropaning urta mintakalarida va Uzok Sharkning janubida tarkalgan. Momo kurbaka (Alytes) xam shu oilaga kirib, uning kattaligi 5sm atrofida , rangi kungir-kulrang tusda buladi. Momo kurbaka Garbiy Yevropada tarkalgan. Uning kupayishi galati, ya’ni urgochisi 50 taga yakin tuxumini uzun 1 metr l i ipga, tasbexga uxshatib bir-biriga ulab kuyadi. Erkagi uz suyukligi bilan urgochisi kuygan tuxumini uruglantirgach, tasbexga uxshati(5 tizilgan tuxumlarini orka oyoklariga urab olib, salkin joyga yashirinib oladi. 17-18 kundan keyin marjoy shayutidagi tuxumlari ichida lichinkalar yetilgach kurbaka suvga tushadi va suvda tuxumdan yosh itbalikchalar chikadi. Boshka bakalarning itbaligiga uxshab, bu lichinkalar xam suvda xayot kechirishga utadi. Pi pal ar (Pipidae) oilasiga asosan Afrikada yashaydigan pixli bakalar (Xenopus) va Janubiy Amerikaning tropik urmonlarida yashaydigan surinam pipasi (Pip a pip a) kiradi. Surinam pipasining buyi 20 sm gacha yetadi, suvda yashaydi. Ularda yon chizik organlari bir umrga saklanib koladi. Surinam pipasining kupayishi uziga xos. Kupayishdan oldin urgochisining orka tomonidagi terisi shishadi va chukurchalar xosil buladi. Urgochisining kloakasi urchish oldidan b}ftib chikadi v a uzun tuxum yulini xosil kiladi. Pipaning erkagi urgochisining ustiga chikib tuxum yulini urgochisining orka tomonidagi chukurchalariga tugrilab kattik sikadi va natijada ikr al ar urgochisining teri chukurchalariga tu kiladi. Urgochi pipal arning orka chukurchalarida 50 tadan 100 tagacha ikr al ar buladi. Tuxumdan yosh baka xosil bulgangacha xamma rivojlanish davrlari bakaning orka chukurchalarida boradi.
Anomotselalar (Anomocoela) kenja turkumiga chesnochnitsalar (Pelobates), butli bakalar (Pelodytes) va bir nechta ekzotik bakalar kiradi. Bularning umurtkalari protsel tipda, ya’ni oldingi tomoni botik, keyingi tomoni burtib chikkan buladi. Erkin kovurgalari yuk, Anomotselalar Yevropa,Osiyo xamda Shimoliy Amerikada tarkalgan. 4. Pro sel al ar (Procoela) kenja turkumi vakillarining umurtkalari protsel tipda tuzilganligi, kovurgalarining yukdigi, dumgaza xamda urostil orasida juft birikuvchi burtmasi borligi bilan xarakterlanadi. Bu kenja turkumga xakikiy kurbakalar (Bufonidae), kvaksh al ar, ya’ni kuruldok bakalar (Hylidae) va daraxtlarda yashovchi kaltaboshlar (Brachycephalidae) oilalari kiradi. Xakikiy kurbakalar (Bufonidae) oilasiga 365 ta tur kiradi, ular asosan kuruk yerlarda yashaydi, kunduzi soya-salkin joylarda yashirinib, kechasi faol ov kiladi. Kurbakalar terisining ustki kavati bir muncha muguzlashgan Kupchilik turlari suvga uvildirik tash layd i. Avstraliya kurbakasipsevdofrina uvuldirigini nam joylarga kuyadi. Janubiy Amerika kurbakasi aganing uzunligi 25 smgacha boradi va u uvildirigini toshlar ostiga yoki tuprokka kumib kuyadi. Ularning tuxumi sariklikka boy bulib, bu tuxumlardan tula shakillangan kurbakalar chikadi. Janubiy Amerikaning maxalliy axolisi aga kurbakasi zaxarini uk yoylarga surishgan. Janubiy va urta mintakalarda odsiy kurbaka (Bufo bufo) va yashil kurbaka (B.virides) tarkalgan. Ikkala tur xam uvildirigini suvga tashlaydi. Uzbekistonda yashil kurbaka axoli yashaydigan joylarda, daryo vodiylarida va togli xududlarda uchraydi. Uni K^zilkumdagi kuduklar yakinida xam uchratish mumkin. Yashil kurbaka issik va yorug yoz kunlari yerdagi kovaklar, kemiruvchi xayvonlar ini yoki yertulalarda yashirinib yotadi, korongi tushishi bilan ovga chikishadi. Erta baxor va yoz oylarida kechkurunlari xammayokdan ularning kzfillagan ovozini eshitish mumkin. Kurbakalar baxorda kulmak va xovuz suvlariga shoda marjoy shakldagi uvildiriklarini tashlaydi. Bitta urgochi kurbaka 10-12 minggacha tuxum kuyadi. Tuxumdan chikkan itbaliklar bir necha xafta ichida yosh kurbakaga aylanadi va suvdan chikib turli tomonga tarkalib ketadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
