маъруза соат

3-savolning bayoni: 
Sharqiy O’rta yer dengizi bo’yi shaharlarida me’morchilik yuksak 
darajada  taraqqiy  etgan.  Ugarit  va  Ebla  shaharlarida    hashamatli 
me’morchilik  inshootlari,  saroylar  bunyod  qilingan.  Ebla  saroy 
devorlarini  bezalishida  Mesopotamiya  me’morchiligi  bilan  aloqa 
yaqqol  ko’rinadi.  Haykaltaroshlikda  yog’och  va  toshdan    podsho  va 
ma’budalar haykallari yasalgan. 
Dengizchilik,    kemasozlik  sohalari  ayniqsa  Finikiyada  yuksak 
darajaga  ko’tariladi.  M.a.  600-yillar  atrofida  fir’avn  Nexo  buyrug’i 
bilan  finikiyaliklarning  dengizchilik  tarixida  ilk  bor    Gibraltar  orqali  
Atalantika okeaniga chiqib, Afrikani aylanib o’tishlari  buyuk kashfiyot 
edi.    Finikiyaliklar  mohir  kemasoz  bo’lganlar.    Ularning  kemalaridan 
misrliklar va boshqa Old Osiyo xalqlari keng foydalandilar. 
Xettlar  madaniy  tarqqiyotida  Misr  va  Mesopotamiyaning  yuksak 
madaniyatlari  ta’siri yaqqol seziladi. Xett  dini o’ziga  xos belgilarga 
ega  edi.  Xettlarning  ming  ma’bud  va  ma’budalari  to’g’risida 
manbalarda  eslatishlar  mavjud.  Amalda  esa,  cheklangan    miqdorda 
ilohlarga sig’inilgan. Podsho quyoshga o’xshatilib ilohiylashtirilgan.  
Xett  podsholigining  boshqa  xalqlar  bilan  yaqin  aloqasi  
mavjudligidan  dalolat  beradigan  yana  bir  madaniy    yutuq    uch  tilli 
shumer-bobil-xett lug’atlarining tuzilishidir.  
Xett  haykal  va  relyeflari  vazmin  va  ulug’vorligi  bilan    ajralib  
turadi. Mamlakatda ayniqsa, mudofaa inshootlari qal’a  devorlari qurish  
yuqori    darajada  bo’lgan.  Xett  madaniyati    ko’p  asrlik    shimoliy 
Mesopotamiyada  va unga yaqin boshqa hududlarda  yashagan  qabila 
va  xalqlarning    madaniyatini    o’zida    aks  ettirgan  va    boshqa  
madaniyatlarga    xam    o’z  ta’sirini  o’tkazgan.  Xettlarning  madaniy 

---

 
51 
merosi Xett davlati  halokatidan  keyingi  asrlarda ham  boshqa  qo’shni 
mamlakatlar madaniyatiga ijobiy  ta’sir o’tkazadi.  
  
Karfagen    Misr,  Xett,  Bobil  va  Osuriya  madaniyatlarini  doimiy  
ta’siri    ostida    bo’lgan  va    shu  sababli  uning  madaniyati  sinkretik 
(madaniyatlar qo’shilmasi hosilasi) xususiyatiga ega edi. Karfagenliklar 
qadimda  Afrika,  O’rtayer  dengizi,  Atlantika  qirg’og’i,  Kanar  va  Azor  
orollarining  eng  aniq  geografik    xaritasiga  ega  bo’lganlar.  Karfagen 
madaniyati  G’arbiy  o’rtayer  dengizi  va  Shimoliy  Afrika    tarixida 
muhim iz qoldirdi. 
Sharqiy o’rtayer dengizi hududining madaniy sohadagi eng katta 
yutug’i  alifboli  yozuvning  yaratilishi  edi.  M.a.  XV-XII  asrlardayoq 
Ugaritda  o’ttiz  belgili  mixxat  alifbosi  qo’llanilgan.  Finikiya  alifbosi 
yanada  takomillashgan tizim bo’lib, yunonlar tomonidan qabul qilinib, 
keyinchalik barcha zamonaviy alfavitlarga asos bo’ldi. 
Sharqiy  O’rtayer  dengizi  xudolar  panteoni  tabiat  kuchlarini  aks 
ettiradi.  Har  bir  shaharni  o’z  homiy  ma’budi  bor  edi.  Falastinda  m.a. 
VIII-VI  asrlarda    monoteistik  ta’limot  keng  tarqaldi.  Yahudiyada 
vujudga  kelgan  monoteistik  ta’limot  Yaxvani  yagona  xudo  deb  e’lon 
qiladi.  Yaxva  dastlab  iuda  qabilasining xudosi  edi. Keyinchalik Isroil-
Yahudiy  davlatining  bosh  xudosi  deb  e’lon  qilingan.  Yahudiy 
manbalariga  ko’ra,  Sulaymon
 
payg’ambar  Quddusda  unga  atab 
ibodatxona  qurdirgan.  Yaxudo  dini  insoniyat  tarixidagi  birinchi  yakka 
xudolikka asoslangan dindir.  
Yahudiylik va xristianlikda muqaddas hisoblangan diniy kitoblar 
va risolalar majmuasi bo’lmish Bibliyaning “Qadimgi ahd” qismi o’sha 
davrda  yaratila  boshlangan.  “Bibliya”  eng  qadimgi  adabiy 
yodgorliklardan  biri  bo’lib,  diniy  pand-nasihatlar,  aqidalar, 
bashoratlar, duolar, solnomalar, masallar, ishqiy va falsafiy  dostonlar, 
hikoyat, rivoyat va maktublardan iborat. Bibliya  jahon bo’yicha keng 
tarqalgan, asrlar mobaynida ko’pgina xalqlarning axloqi, ma’naviyati, 
madaniyati,  adabiyoti,  musiqa  va  rangtasvir  san’atiga  barakali  ta’sir 
ko’rsatgan.