маъруза Рақамли схемотехниканинг асосий тушунчалари ва терминлари, қўллаш сохалари

1.14 Мантиқий схемалардаги ўтиш жараёнлари

Сигналларнинг мантикий элементлардан ўтиш жараёнида tзд.р нолдан фарқ бўлиши чиқиш сигналида турли халақитларнинг (помех) вужудга келтиради. Бундай халақитликлар жуда қисқа импульслар кўринишда бўлиб, баъзи бир вақтда схемаларда жуда жиддий узилишларга олиб келади. 2 расмда келтирлган қурилмани кўриб чиқамиз. Агар схема элементлари сигнални ушлаб қолмаса, х0 ва х1 қарама-қарши фазада бўлади, х0= ~1, у холда у= ~ (х1*х1)=1. Агарда беш элементдаги хар бир tзд.р сигнални ушлаб қолса, у холда х0' х0 га нисбат 4 tзд.р вақт ушланиб қолади ва схема чиқишида режалаштирилмаган "манфий" импульс (1.2 интервал) ВА-ЭМАС элементда tзд.р сурилади (0.1 интервали). Кириш сигналларнинг харакатланиш жарёни умумий чиқишга келганда мусобақа ёки "қувлаш" хосил қилади.

"Қувлаш" эффектининг ёмонлиги бир неча уссуллар билан йўк қилиниш мумкин бўлиб, шулардан бири мантиқий функцияга қўшимча қўшилишдан иборатдир. F=x1*x2+ ~x1*x0 қандайдир функция бўлсин, х2=х0=1 холда халақит бериш пайдо бўлиш мумкин, бу эса ~ х1 сигнални х1 га нисбатан инверторда уланишга (1.2 расм қаранг) олиб келади.

Қўшимча керакмас импликантни қўйилиши (жадвалда нуқталар билан белгиланган) муаммони хал қилади, чунки у критик холатни бартараф этади, қачон х2=х0=1 бўлганда, қўшимча ифода х0*х2=1 ва функция Y=х1*х2+~х1*х0*х0*2 х2=х0=1 холда хар доим 1 тенг.
Индикация қурилмасида хам бундай қисқа халақитлар бартараф этилади, чунки улар кўз учун куринмасдир.

5-маъруза

Комбинацион микросхемалар.
Шифратор, дешифратор, мультиплексор ва демультиплексор.
Комбинацион схемаларда мантиқий функция қиймати фақат киришга берилаётган сигналларнинг комбинациясига боғлиқдир. Кўпчилик рақамли қурилмаларнинг ўрганишда кириш ва чиқиш иккилик сигналларни тартибсиз кириши мумкин эмас. Бу тўпламларни қандайдир санок системалари орқали келтириш қулайдир.

2.1 Саноқ тизими турлари

Позицион саноқ тизимда хар бир разряд "оғирлиги" соннинг қайси позициясида жойлашаганлигига боғлиқдир. Позицион эмас саноқ тизимига "рим" рақамлари киради, масалан-XVII сони.
Ихтиёрий n-разрядли С(n-1), C(n-2) .... C(1), C(0, манфий эмас бутун сон позицион саноқ тизимлар қуйидаги кўринишда келтирилиши мумкин:
D = C_n-1*b^n-1 + C_n-2*b^n-2 + ... + C₁*b¹ + C₀*b⁰ (15)
Бу ерда D-соннинг ўнлик эквиваленти, CJ-j-разряд қиймати, в-санок тизими асоси, в нинг i даражаси, i-оғирлик, n-бутун сон разряди сони. Ракамли ва хисоблаш техникада энг куп тарқалган иккилик (BIN), ўнлик (DBC), ўн олтилик (HEX) ва позицион бўлмаган иккилик-ўнлик (BCD) саноқ тизимларидир. BCD санок тизимида хар бир разряд ўнлик саноқ тизими каби оғирлиги 10 га тенг бўлиб, хар бир i-разряд рақами 4 та иккилик рақамлар билан белгиланади. Саккизлик саноқ тизимида (ОСТ) рақамлар 0 дан 9 гача, ўнлик саноқ тизимдагилар билан мос тушади, 10 дан ортиқ бўлганлари эса лотин харфлари билан А(а)=10, В(в)=11, С(с)=12, Д(д)=13, Е(е)=14, F(f)=15 белгиланади. Иккилик сонлар ўнлик ишорасиз сонга (15) формула ёрдамида ўзгартирилади, масалан 10010011=1*27+1*24+1*21+1*20=147 (ДЕС). Иккилик саноқ тизимидаги сонларни 16-лик саноқ тизимига ўтқазиш учун, уни ўнг томондан 4та тактлик сонлар гурухларга ажратиб, хар бир гурух (8,4,2,1) оғирлик билан қўшиб чиқиш лозимдир. Тескари жараёнга ўтказиш учун, хар бир рақам 4 та иккилик сонлар билан алмаштирилади.