Ma’ruza mavzusi: Sintaksis haqida umumiy ma’lumot

Tobelanish turlari

Asosiy xususiyati	Tobelanishning turlari va mazmuni	Misollar
Tobelanish bir qismning boshqa-sini aniqlashga xizmat qilishidir; A) gap bo‘laklari orasida; B) ergash gap bilan bosh gap orasida	Moslashuv Ikki so‘z – tobe va hokim so‘z bir-biriga muvofiq-lashadi. Harakat, belgi yo predmetning qaysi pred-metga tegishliligini ko‘rsatadi	Kitobning varag‘i, qishlog‘imiz o‘quvchilari, ishlab chiqarish, unumdorligi, bolaning tug‘ilishi.
	Boshqaruv Tobe so‘z hokim so‘zning talabi bilan o‘z shaklini o‘zgartiradi. Fe’l boshqaruv va ot boshqaruv. Kelishik va ko‘makchili boshqaruv	Uyga ketmoq, uydan ketmoq, uni ko‘tarmoq, uquvchilar bilan gaplashmoq, tinchlik uchun ko‘rashmoq. Asal qanddan shirin. Otdan baland, itdan past.
	Bitishuv so‘zlarning o‘zaro aloqasi tartib va ohang orqali belgilanadi. A)sifatlovchi-sifatlan-mish: sifatlovchi vazifa-sida otlashgan so‘zlar va sifatdoshlar qo‘llanadi; B) hol-hollanmish: Hol vazifasida ravish va ravishdoshlar qo‘llanadi.	Yashil bayroq, bu bino, beshta o‘quvchi, oqar suv, oltin kuz, ko‘p kitob Notiq sekin so‘zladi. quyosh qizarib botdi.

So`zlar o`zaro tenglashish, munosabatdorlashish, ergashish, moslashish orqali sintaktik aloqaga kirishadi.

Tenglashishda sintaktik jixatdan keyin, biri ikkinchisiga bo`ysinmaydigan so`zlar sanash ohangi yoki teng bog`lovchilar yordamida sintaktik aloqaga kirishadi. Bunda ochiq yoki yopiq qator hosil bo`ladi:
Ergashishda biri hokim, biri tobe bo`laklar sintaktik aloqaga kirishadi: beshta daftar, vazifani bajarmoq.
Munosabatdorlashishda biri ikkinchisini taqozo qiladigan so`zlar sintaktik aloqaga kirishadi. Bunda biri ikkinchisiga hokim, biri ikkinchisiga tobe: Salimaning daftari. Bu tip konstruksiyalarda birinchi komponentning belgisisiz kelishi ham mumkin: institut kutubxonasi.
Moslashishda ega va kesim formasiga ko`ra, ya’ni shaxs-sonda moslashadi: Men ko`ndim. Siz keldingiz. Uchinchi shaxsda son jixatidan doimo moslashish Shart emas. qiyoslang: Ular keldilar, ular keldi.