Маъруза мавзу: Одам органлар системасининг онто

Ҳазм системаси онто филогенези. 
Ҳазм қилиш системаси филогенези
. Умуртқалилар аъзолари онто- 
филогенезини ўзига хос томони бу уларда филогенетик, эмбриогенетик, 
ҳамда функционал жиҳатдан овқат ҳазм қилиш ва нафас олиш система- 
ларининг ўзаро боғлиқлигидир. Ҳақиқатдан, фақат хордалиларда нафас олиш 
системаси, овқат ҳазм қилиш аъзолари асосида ривожланади, яъни 
эволюцияни илк босқичларида, овқат ҳазм қилиш аъзоси билан боғлиқ ҳолда 
нафас олиш функцияси ҳам шаклланади. Масалан умуртқасизлар ва 
умуртқалилар орасидаги оралиқ форма бўлган, ланцетникда махсус шакл- 
ланган нафас олиш аъзолари мавжуд эмас, Нафас олиш функциясини овқат 
ҳазм қилиш найининг олдинги қисмига кирувчи ҳалқумини икки ён томо- 
нида жойлашган жабра ёриқлари деб номланадиган тузилмалар бажаради.
Тубан умуртқалилардаги тўғри найдан иборат бўлган ичак, маълум 
функцияларни бажарадиган, овқатни механик ва кимёвий парчалайдиган 

---

аъзоларгача мукаммалашиб боради. Эволюцион жараён давомида ҳазм найи 
узунлашади, сўриш сатҳи хилма хил эгилмалар, микроворсинкалар ёрда- 
мида кенгайиб боради, ҳазм қилиш безлари ривожлана боради. Умуртқа- 
лиларнинг ҳазм қилиш системаси энтодермадан ривожланади.
Бу икки системани зич боғлиқлиги, филогенезда биринчи навбатда 
уларни топографик ва динамик координацияси билан, онтогенездаги ри- 
вожланиши эса морфогенетик ва эрготоник корреляциялар билан бел- 
гиланади. Хордалиларнинг эмбриогенезда ҳазм қилиш ва нафас олиш 
системалари дастлаб тўғри най қуринишида шаклланади. У уч қисмга ажра- 
тилади. Олдинги қисми оғиз тешиги билан бошланиб, ҳалқумга ўтиши би- 
лан тугайди, Бу қисмни юзасини қоплаб турган шиллиқ парда эктодермадан 
келиб чиққан бўлиб, ривожланишида тери қоплами ва уларнинг ҳосилалари 
билан боғлиқ бўлади. Ўрта қисми ҳалқумдан бошланиб, уни энтодермал 
шиллиқ пардаси, орқа ичакни эктодермал шиллик пардаси билан туташган 
жойда тугайди.