Ma’ruza matni Toshkent – 2014 1-mavzu. Kirish. Mikrobiologiya fanining maqsadi va vazifalari

Dizoksiribonuklein kislotasi (DNK) polimer bo‘lib, uning monomerlari nukleotidlardan iborat. Xar bir nukleotid o‘z navbatida purinli asoslardan adein, guanindan (A, G); piromidinli asoslardan timin va sitozin (T, S), qandmoddasi, disoksiribaza va fosfat kislota qoldig‘idan iborat.
DNK molekulasi qo‘shaloq spiral bo‘lib, uning zanjirlari bir-biriga komplementar joylashgan. Zanjirlardan birida A, uning ro‘parasida ikkinchi zanjirda T joylashgan bo‘ladi; birida G joylashsa, ikkinchi zanjirda albatta S bo‘ladi. Bu degan so‘z DNK molekulasidagi zanjirlardan birida nukleotidlar, AG, S, G, GGAG, S tartibda bo‘lsa, unga komplementar zanjirdagi nukleitidlar albatta T, S, G, A, S, S, T, S, G tartibda bo‘ladi. Bu DNK molekulasidagi nukleotidlarni komplementarliga yoki o‘zaro to‘ldirish pripsipi deb yuritiladi. Har bir mikroorganizm hujayrasi ko‘payishi mahalida DNK molekulasi ham ko‘payadi. DNK molekulasining ko‘payishi yarim konservativ, ya’ni yangi hosil bo‘ladigan DNK molekulasi uchun eski DNK molekulasining har bir zanjiri alohida qolip (matritsa) rolini o‘ynaydi. Bu usuldagi DNK sintezi autosintez deb yuritiladi. DNK sintezini amalga oshiruvchi ferment DNK polimeraza fermenti deyiladi. Bu ferment DNK molekulasidagi A—T, G—S oralig‘idagi vodorod bog‘larini uzib, ko‘shaloq spiralni yakka spiral holiga keltiradi. Har bir spiral yangidan hosil bo‘ladngan DNK molekulasi uchun qolip rolini o‘ynaydi.