Ma'ruza matni doc

12.3 - савол. Қушлар синфи 
– Аves қушлар судралиб юрувчилардан 
келиб чиққан бўлиб, уларнинг учишга мослашган прогрессив шохчасини 
ташкил қилади.
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

Қушларнинг учишга мослашиши натижасида уларнинг тузилиши ва 
органларининг фаолиятини такомиллашганлиги эволюцион жараённинг 
асосий йўналишларидан бири – ароморфозга яққол мисол бўлади. Зоологияни 
қушларни ўрганувчи махсус қисми орнитология деб юритилади.
Ташқи тузилиши. Учишга мослашганлиги туфайли қушларнинг танаси 
суйри (компакт) шаклда тузилган ва анча енгил. Олдинги жуфт оёқлари 
қанотга айланган. Қушларнинг ўлчами 2 — 3 см (америка колибри) дан 2,75 м 
гача, массаси бир неча граммдан 75 - 90 кг гача етади.
Териси қуруқ ва жуда юпқа тузилган, пар ва патлар билан қопланган. 
Тумшуғида ва оёқларининг пастки қисмида, бармоқларида шох тангачалар 
сақланиб қолган.
Суяклари пневматик ҳолатда бўлиб, ҳаво билан тўлдирилган, енгил, 
аммо мустаҳкам тузилган. Кўкрак қафаси яхши ривожланган, қовурғалари 
илмоқчали ўсимтага эга. Кўкрагида қанотларни ҳаракатга келтирувчи 
мускулларни бирикиши учун зарур бўлган узунчоқ тож суяги мавжуд. 
Учмайдиган туя қушларда тож суяги яхши ривожланмаган. Бўйин умуртқалари 
ўта ҳаракатчан ҳолатда тузилган бўлса, бошқа умуртқалар бир -бирига бирикиб, 
ҳаракатсиз ҳолга келган (учишда гавдани букилмаслигини таъминлайди). 
Шундай қилиб бел, думғаза ва қисман дум умуртқалари туташиб, мураккаб 
яхлит думғазани ташкил қилади. Бу яхлит скелет эса оёқлар учун таянч бўлиб 
ҳисобланади. Қушларнинг боши биринчи бўйин умуртқаси билан судралиб 
юрувчиларники сингари ўта ҳаракатчан ҳолда битта энса буртмаси орқали 
бириккан. (қушлар бошларини хоҳлаган томонга, ҳатто орқа томонга қаратиб 
ҳаракатлантира олади). Олдинги оёқлар қанотга айланганлиги муносабати билан 
билакузук ва кафт қисмларида анча суяклар қисқариб қўшилиб кетган, бўғимлар 
эса шундай тузилганки, улар барча қанот суякларини бир йўналишда ҳаракат 
қилишга имқоният яратади. Шу сабабли қушлар қанот қоққанда суяклар 
яхлитдай ҳаракатда бўлади.
Учишга мослашиш туфайли қушларда кўкрак мускуллари ривожланган, 
бу мускуллар қуш қанча узоқ учса, шунча яхши тараққий қилган бўлади. Қорин 
мускуллари анча кучсиз ривожланган. Оёқ ва бўйин мускуллари ҳам яхши 
тараққий этган.