|
8-MAVZU: Mеtrоlоgiya fani va vazifalari. Tariхiy mеtrоlоgiya
REJA :
1. Metrologiya va uning vazifalari.
2. Tarixiy metrologiya.
3. Metrologiya fanining rivojlanishining asosiy bosqichlari
Tayanch iboralar: metrologiya, aniq o`lchov birliklari, noaniq o`lchov birliklari, yuza,og`irlik va uzunlik o`lchov birliklari.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
1.Andreev.I. Yestestvenniy kalendar.M.1956.
2.Bikerman.E.Xronologiya drevnogo mira.L.1924.
3.Bobur. Boburnoma.Barcha nashrlari.
4.Beruniy.Tanlangan asarlar.Xronologiya.T.1.T;1951.
5.Pozilov.A.Xronologiya va metrologiya.(Ma`ruzalar matni) Namangan 2001
Tarix ta’lim yo’nalishida o’qib o’rganish shart bo’lgan yordamchi tarix fanlaridan biri m e t r o l o g i ya dir.
Turli tarixiy manbalarni o’rganayotganda talaba albatta anashu fanga oid fakt va ma`lumotlarni uchratadi. Agar manbalarda mamlakatimizning turli yerlarida ma`lum tarixiy davrlarda qo`llanilib kelingan xar xil o’lchov birliklari tilga olinadi. Talabalar agarda anashu birliklardan bexabar bo’lsa, manbadagi fakt va ma`lumotlar moxiyatini yaxshi tushunmay qoladi, tasavvurga ega bo’lmaydi.
Shu sababdan ham xar bir talaba bu fanga amaliy e`tibor berishi zarur.
Metralogiya – o’lchamlar to’grisidagi fan. Metralogiya grekcha «metron» - o’lcham va «logos»- fan, ta`limot so’zlaridan tashkil topgan bo’lib,o’lcham birliklari tarixini o`rganuvchi fan manosini anglatadi.
Metrologiya yordamchi tarix fani sifatida o`lchov birliklari qachon qay tariqa paydo bo`lgani, turli o`lchov birliklari tizimlarining tashkil topishi va rivojlanishi, qadimgi o`lchov birliklarini xozirgi metrik sistema bilan taqqoslash qonun-qoidalari bilan tanishtiradi.
Metrologiyaning nazariy va amaliy ahamiyati katta. Sotsial-iqtisodiy manbalarni o`rganayotganda o`lchov birliklarining asl qiymatini bilmay turib mexnatkashlar ekspluatatsiya asoratidan qanchalik kiynalganini, tovarning narx-navosi, savdo-sotiq abaroti va shening singari xilma xil boshqa amaliy-xo’jalik masalalari xususida ilik bir tasavvurga ega bo’lish qiyin. Manbada ko’rsatilgan o’lchov birliklariga qarab qachon va qaerda yaratilganini, manbani asl yoki soxtaligini aniqlash mumkin.
O’lchov birliklari va o’lchov sistemalari madaniyat tarixining tarkibiy qismidir.
Ular yordamida muayyan davlat va halqning ma`lum tarixiy davridagi moddiy ishlab chiqarishdarajasinm aniqlash ilmiy va amaliy bilimlarning rivojlanish yo’llarini o’rganash mumkin.O’lchov birliklari muayyan tarixiy davrdagi xo’jalik axvolini aniqlashga, axolining talab-extiyojlari va ularni kondirish kanallarini bilib olishga yordam beradi, turli mollar narx-navosi hamda ayrim ishlar qo’lami va kiymatini ko’z oldingizga keltira olishingizga imkon beradi.
Metralogiyani o’rganish uchun talaba quyidagi asosiy mavzular bilan yaqindan tanish bo’lishi lozim:
Rossiyadagi o’lchov birliklari.
O’rta Osiyodagi o’lchov birliklari.
Yevropa va Osiyo xalqlari o’lchov birliklari.
Birinchi masala bo’yicha avvalo o’lchov birliklarining turli xillari mavjud ekanligi yaxshi bilibolish kerak. Ularni asosan quyidagicha ta`riflasa bo’ladi:
Aniq va noaniq uzunlik o’lchov birliklari.
Yuza-satx o’lchov birliklari.
Sig’im o’lchov birliklari.
Og’irlik (vazn) o’lchov birliklari.
Endi shunga e`tibor berish kerakki, bu o’lchov birliklari turli tarixiy davrlarda turlicha bo’lgan. Xatto bir davlat xududida ham xar xil atab kelingan, miqdoran ham bir biridan keskin farq qilgan.
Shuning uchun o’lchov birliklarini davrma davr o’rgangan ma`qul. Turli tarixiy manbalarni o’rganayotganda talaba albatta anashu fanga oid fakt va ma`lumotlarni uchratadi. Agar manbalarda mamlakatimizning turli yerlarida ma`lum tarixiy davrlarda qo`llanilib kelingan xar xil o’lchov birliklari tilga olinadi. Talabalar agarda anashu birliklardan bexabar bo’lsa, manbadagi fakt va ma`lumotlar moxiyatini yaxshi tushunmay qoladi, tasavvurga ega bo’lmaydi.
Shu sababdan ham xar bir talaba bu fanga amaliy e`tibor berishi zarur.
Metralogiya – o’lchamlar to’grisidagi fan. Metralogiya grekcha «metron» - o’lcham va «logos»- fan, ta`limot so’zlaridan tashkil topgan bo’lib,o’lcham birliklari tarixini o`rganuvchi fan manosini anglatadi.
Metrologiya yordamchi tarix fani sifatida o`lchov birliklari qachon qay tariqa paydo bo`lgani, turli o`lchov birliklari tizimlarining tashkil topishi va rivojlanishi, qadimgi o`lchov birliklarini xozirgi metrik sistema bilan taqqoslash qonun-qoidalari bilan tanishtiradi.
Metrologiyaning nazariy va amaliy ahamiyati katta. Sotsial-iqtisodiy manbalarni o`rganayotganda o`lchov birliklarining asl qiymatini bilmay turib mexnatkashlar ekspluatatsiya asoratidan qanchalik kiynalganini, tovarning narx-navosi, savdo-sotiq abaroti va shening singari xilma xil boshqa amaliy-xo’jalik masalalari xususida ilik bir tasavvurga ega bo’lish qiyin. Manbada ko’rsatilgan o’lchov birliklariga qarab qachon va qaerda yaratilganini, manbani asl yoki soxtaligini aniqlash mumkin.
O’lchov birliklari va o’lchov sistemalari madaniyat tarixining tarkibiy qismidir.
Ular yordamida muayyan davlat va halqning ma`lum tarixiy davridagi moddiy ishlab chiqarishdarajasinm aniqlash ilmiy va amaliy bilimlarning rivojlanish yo’llarini o’rganash mumkin.O’lchov birliklari muayyan tarixiy davrdagi xo’jalik axvolini aniqlashga, axolining talab-extiyojlari va ularni kondirish kanallarini bilib olishga yordam beradi, turli mollar narx-navosi hamda ayrim ishlar qo’lami va kiymatini ko’z oldingizga keltira olishingizga imkon beradi.
Metralogiyani o’rganish uchun talaba quyidagi asosiy mavzular bilan yaqindan tanish bo’lishi lozim:
Rossiyadagi o’lchov birliklari.
O’rta Osiyodagi o’lchov birliklari.
Yevropa va Osiyo xalqlari o’lchov birliklari.
Birinchi masala bo’yicha avvalo o’lchov birliklarining turli xillari mavjud ekanligi yaxshi bilibolish kerak. Ularni asosan quyidagicha ta`riflasa bo’ladi:
Aniq va noaniq uzunlik o’lchov birliklari.
Yuza-satx o’lchov birliklari.
Sig’im o’lchov birliklari.
Og’irlik (vazn) o’lchov birliklari.
Endi shunga e`tibor berish kerakki, bu o’lchov birliklari turli tarixiy davrlarda turlicha bo’lgan. Xatto bir davlat xududida ham xar xil atab kelingan, miqdoran ham bir biridan keskin farq qilgan.
Shuning uchun o’lchov birliklarini davrma davr o’rgangan ma`qul.
Nazorat savollari.
1.Tarixiy metrologiyaning vazifasi nimadan iborat?
2.O`lchov birliklarining turlarini tushuntirib bering.
3.Etalon nima?
Do'stlaringiz bilan baham: | 
