Ma‘ruza mashg‘ulotini olib boradi: PhD, dots. R. Ch. Karimov Ma‘lumotlari

6.2. Korxonalarda avtomatik boshqarish tizimi 

Boshqarish tartibiga ko„ra, obyektni boshqarishda qandaydir boshqarish 

sifati  mezoni    shakllantirilishi  mumkin.  Bu  mezon  narx  ifodalanishiga  ega 

yoki  qiymatlariga  boshqarish  tizimi  to„g„ridan-to„g„ri  ta‟sir  qiladigan  bir 

qancha  parametrlarni  optimallashtirish  masalasi  ko„rinishida  ifodalanadi 

(bunda  parametrlarning  qiymatlari  narx  baholanishi  bilan  qandaydir 

bog„langan).  Boshqarish  obyekti  prinsipial  qo„lda  boshqarish  imkoniyatiga 

ega bo„lishi kerak. Lekin inson obyektni boshqarish bilan boshqarish mezoni 

nuqtai nazaridan nooptimal yechimlarni qabul qilib qo„yishi mumkin.  

 Agar  avtomatik  boshqarish  sifatini  sezilarli  yaxshilashga  imkon  bersa, 

u  holda  uning  qo„llanilishi  maqsadga  muvofiq  bo„ladi.  Buyurtmachi  faqat 

avtomatlashtirishga  ketgan  sarflarni  boshqarish  sifatini  yaxshilashdan 

---

 

yutuqlarga  (qabul  qilingan  o„zini  oqlash  muddatlarini  hisobga  olib)  pulli 

ko„rinishda  taqoslashi  kerak  bo„ladi.  Agar  bu  taqqoslash  natijasida  u 

avtomatlashtirishdan  iqtisodiy  yutuqni  aniqlasa,  u  holda  boshqarish  tizimida 

inson ishtiroki qisman yoki to„liq avtomatika bilan almashtirilishi kerak. 

Endi  asosiy  masalalardan  biri  elektr  energiya  nazorati  va  hisobining 

avtomatlashtirilgan  tizimi  tizimlarini  qurishda  qanday  avtomatlashtirish 

darajasi  tanlanishi  lozimligini  aniqlasak.  Bu  masalani  yechish  uchun  elektr 

energiya  nazorati  va  hisobining  avtomatlashtirilgan  tizimining  asosiy 

funksiyalarini  energiya  iste‟moli  (hisobga  olish)  haqida  ma‟lumotlarni 

yig„ish, shuningdek, korxona energiya ta‟minoti jarayonlarini tahlil qilish va 

boshqarishni  o„tkazilishini  eslash  zarur.  Hisobga  olish  katta  hajmli 

ma‟lumotlarni  to„plash  va  ular  bilan  ishlashga  bog„liq,  bu  yerda  EHM 

insonga nisbatan shubhasiz afzalliklarga ega. Shuning uchun hisobga olishni 

deyarli to„liq avtomatik qilish mumkin. 

 

Lekin,    korxona  energiya  ta‟minotini  boshqarishni  amalga  oshirish 

insonning  ishtirokisiz  bo„lmaydi.    EHM  dasturiga  texnologik  jarayonlar 

talablarining  barcha  nozik  tafsilotlarini  qo„yib  bo„lmaydi  (yoki  juda 

murakkab), avtomatikaning u yoki bu zararlarini algoritmik tavsiflash qiyin. 

Bu  holda  EHM  ga  boshqarish  funksiyasini  amalga  oshirish  uchun  insonga 

yordam berish vazifasi yuklanadi (operator tahlil qilishi uchun qulay shaklda 

ma‟lumotlarni  tayyorlash,  aniqlik  darajasi  past  ma‟lumotlarni  aniqlash  va 

alohida  parametrlarning  o„zgarishlarini  taxmin  qilish,  operatorlar 

harakatlarining to„g„riligini qayd etib borish va nazorat qilish). Shunday qilib, 

korxona  energiya  ta‟minotini  boshqarishda  optimal  avtomatlashtirish 

darajasi, inson-operator va EHM qatnashishining optimal qo„shilishi topilishi 

kerak. 

 

 

---

 

Nazorat savollari: 

1.  Elektr  energiyasini  hisobga  olishda  avtomatlashtirishni  joriy  etishning 

zaruriyati.

  

2. Korxonalarda avtomatik boshqarish tizimi nima uchun kerak. 

3. Avtomatika yordamida boshqarish zarur bo„lgan sharoitlar.