Маъруза машғулоти №10 10-мавзу: Ўзбекистонда совет давлатининг амалга оширган ижтимоий

1990 йил 23 мартда эса Ўзбекистон Компартияси МКнинг Пленуми 
ҳам республика сиѐсий тизими тўғрисидаги масалани кўриб чиққан ва унда 
Ўзбекистон ҳокимиятнинг Президентлик бошқаруви шаклига ўтиши 
республика суверенитети ва давлатчилигида моҳиятан янги босқич эканлиги 
таъкидланганди. 1990 йил 24 март куни Ўзбекистон ССР Олий Советининг 
XII чақириқк 1 сессиясида СССР доирасида биринчи бўлган сиѐсий 
ҳужжатни - "Ўзбекистонда Президентлик бошқаруви таъсис этиш 
тўғрисида"ги қарорни қабул қилди ва Ўзбекистон Компартияси МҚ биринчи 
котиби Ислом Абдуғаниевич Каримов Ўзбекистон ССР Президенти этиб 
сайланди. Шу тариқа, Ўзбекистон 
- 
СССР республикалари ичида биринчи 
бўлиб ўзининг миллий ҳуқуқий ва демократик давлатига мустаҳкам замин 
яратди. Ўзбекистон халқининг манфаатларини кўзлаб И.А.Каримов 
ташаббуси билан амалга оширилган дастлабки тадбирларнинг ўзиѐқ 
президентлик бошқарувининг ўз вақтида таъсис этилганидан далолат берди. 
Ўзбекистон мустақилликка эришишида қўйилган яна бир муҳим қалам 
бу 1990 йил 20 июнда "Мустақиллик Декларацияси" қабул қилиниши бўлди. 
Мазкур қонун Ўзбекистон қонунларининг Иттифоқ қонунларидан 
устуворлигини таъминлади. Декларацияда ҳар бир миллат ўз тақдирини ўзи 

---

белгилаш ҳуқуқидан келиб чиққан ҳолда, халқаро ҳуқуқ қоидаларига, 
умумбашарий қадриятларига ва демократия тамойилларига асосланиб 
Ўзбекистон ССРнинг давлат суверенитети эълон қилинди. 1990 йил 1 
октябрда “Ўзбекистон ССР Президенти Кенгашининг таркиби тўғрисида”
Ўзбекистон ССР Президентининг Фармони эълон қилинди. Фармон асосида 
Ўзбекистон ССР Президенти Кенгашпнинг 14 кишидан иборат аъзолари 
тайинланди. 
Ўзбекистон Президентининг бевосита кўурсатмаси билан республики 
ички ишлар вазирлигининг масъул лавозимларига малакали маҳаллий 
кадрлар қўйилди. Бу тадбирларнинг ҳуқуқий асоси бўлиб. 1990 йил 31 
октябрда Президент имзолаган "'Милиция ходимларини ижтимоий ва 
ҳуқуқий жиҳатдан ҳимоя қилишни кучайтириш тўғрисида"ги ЎзССР Қонуни, 
1991 йил 25 октябрда қабул қилинган Вазирлар Махкамасининг "Ўзбекистон 
Республикасининг Ички ишлар вазирлиги тўғрисида"ги қарорлари муҳим 
аҳамият касб этди. 
1991 йил 31 августга келиб "Мустақиллик Декларацияси" 
Ўзбекистоннинг мавжуд бўлган бошқарув, ҳуқуқий фаолиятини таъминлаш, 
барча соҳада мустақил сиѐсат олиб бориш имконини берди. 1991 йилга келиб 
Ўзбекистонда республиканинг давлат мустақиллигига доир мутлақо янги 
давлат рамзлари тайѐрлаш ва қабул қилиш борасида дадил ишлар бошланди. 
1991 йил 15 февралда Ўзбекистон Олий Кенгашп "Ўзбекистоннинг давлат 
рамзлари тўғрисида" махсус қарор қабул қилди. 
Ўзбекистоннинг ўз суверенитети учун кураши, аввало, респубдикада 
қабул қилинган ҳар бир қонуннинг мазмуни ва моҳияти жиҳатидан собиқ 
Иттифоқ қонунларидан тубдан фарқ қилишида, бундан ташкари, ҳар бир 
қонун аввалгидек Иттифоқ қонунинга мослаштириб эмас, балки республика 
манфаати ифода этилганлиги билан ажралиб тура бошлади. Хусусан, 1991 
йил 21 июлида Ўзбекистон ССР Олий Кенгаши Президиуминииг "Ўзбекис-
тон ССР ҳудудида жойлашган Иттифоққа бўйсинувчи давлат корхонлари, 
муассасалари ва ташкилотларини Ўзбекистон ССРнинг ҳуқуқий тобелигига 
ўтказиш" тўғрисида қабул қилган қарори ҳам Ўзбекистон ССР Президенти 
И.А.Каримов Ўзбекистон ССР Олий Кенгашн ва ҳукумати Ўзбекистоннинг 
сиѐсий - иқтисодий мустақиллиги, унинг миллий суверенитети учун дадил 
қадамлар ташланганлигининг исботи бўлиб қолди. 
1991 йил 18 августда Москва шаҳрида бир гуруҳ авантюристлар 
М.Горбачевни раҳбарликдан четлаштириб, Фавқулодда ҳолат давлат 
комитетини тузади. Бу воқеа “ГКЧП воқеаси” номи билан тарихга кирди. 
ГКЧП раҳбарларининг асосий мақсади мустақиллик сари интилаѐтган 
миллий республикаларга нисбатан тазйиқ ва таъқибларни кучайтириб, тобора 

---

заифлашиб бораѐтган қизил империяни сақлаб қолишдан иборат эди. Шу 
мақсадда улар бутун СССР ҳудудида фавқулодда ҳолат жорий этмокчи, 
миллий республикаларнинг ўз халқи манфаатларини ўйлаб қилган қонун ва 
қарорларини бекор этмоқчи бўладилар. 
Ўзбекнстоннинг раҳбари бу вақтда Ҳиндистон сафарида бўлиб, 
Республика раҳбарининг йўқлигидан фойдаланган Ўзбекистон ССР вице-
президенти ва Ўзбекистон Компартиясининг иккинчи котиби Ўзбекистон 
ССР ҳудудида СССРда Фавқулодда ҳолат давлат қўмитасининг фаолиятини 
қўллаб-қувватлаш ҳақида кўрсатма бериб юборадилар. И.Каримов 
Фавқулодда ҳолат эълон қилинганини эшитиб, зудлик билан Тошкентта 
қайтади ва Ўзбекистон ССР ҳудудида ГКЧПнинг қонунга зид қарорларини 
бекор қилиш ҳақида кўрсатма беради. 1991 йил 20 август куни Ўзбекистон 
ССР Олий Кенгаши Совети, Вазирлар Маҳкамаси, Қорақалпоғистон 
Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳри раҳбарлари иштирокида мажлис 
ўтказади. Унда сўзга чиққан И.Каримов ҳар биримиз оғир ва вазмин 
бўлишимиз кераклигини, бошимизга тушган синовлар, ноаниқ давр ва 
шароитдан, авваламбор, ақл ва идрокимизни бир жойга йиғиштириб, инсоф 
ва виждонни йўқотмасдан, саросимага тушмасдан чиқишмиз кераклигини" 
алоҳида таъкидлаб ўтади. 1991 йил 21 август куни Ўзбекистон Президенти 
И.А.Каримовнинг Фармони билан Фавқулодда ҳолат давлат қўмитасининг 
Ўзбекистон Конституцияси ҳамда қонунларига зид келадиган қарорлари ва 
фармонлари ноқонуний деб эълон қилинди. 
Ўзбекистон Президентининг 1991 йил 25 августдаги Фармонига биноан 
Республика ички ишлар вазирлиги ва давлат хавфсизлиги қўмитаси қонуний 
равишда Ўзбекистон Республикаси тасарруфига олинди. Республика 
ҳудудида жойлашган СССР ички ишлар вазирлигининг ички қўшинлари 
бевосита Ўзбекистон Президентига бўйсундирилди. Республика ички ишлар 
вазирлиги, Давлат хавфсизлик қўмитаси, прокуратураси, адлия органлари, 
ички қўшинлар, Туркистон ҳарбий округи қисмлари ва қўшинлари партиядан 
бутунлай ҳоли қилинди. 
Умуман, XX асрнинг 80-йиллари рўй берган улкан сиѐсий воқеалар 
жаҳон тараққиѐтини кескин ўзгартириб юборди, қарама-қаршиликка, синфий 
зиддиятга, ўзаро камситишларга ва зўравонликка асосланган, бесамар 
«социалистик тараққиѐт» йўлини маҳкам ушлаган, дунѐнинг олтидан бир 
қисмида умумбашарий ғояларни рад этиб, фақат куч ишлатиш ва халқларни 
қарамликда сақлаб туриш йўлини амалга ошириб келган йирик ва сўнгги 
империялардан бири бўлган СССРнинг парчаланиб кетиши дунѐда янгича 
сиѐсий, ижтимоий, маънавий қиѐфа касб этди. Мустамлакачиликнинг 
услубига асосланган мустабид империя ўрнида умуминсоний қадриятлар, 

---

инсонпарварлик ва демократия тараққиѐтининг асосий йўналиши килиб 
олган мустақил давлатлар пайдо бўлди. Янги пайдо бўлган МДҲ давлат 
ўзларининг сиѐсий, иқтисодий, ижтимоий, маданий-маънавий тараққиѐт янги
босқичига қадам қўйдилар. Ўзбекистон Республикасининг қарамлик 
асоратидан қутилиб, давлат мустақиллигини қўлга киритганлиги халқимиз 
тақдирида буюк ўзгаришлар ясади.