Ma`ruza Ma`lumotlar bazasida rеlyatsion modеl va munosabatlar

Birga ko`p bog`lanish

• «Birga-ko‘p» bog‘lanishda asosiy jadvaldagi bitta ma’lumotga bo‘ysinuvchi jadvaldan bir qancha ma’lumot to‘g‘ri kelishi mumkin. Bo‘ysinuvchi jadvaldagi bunday ma’lumotlarni tanlash – filtratsiya deb yuritiladi.
• Bunday bog‘lanish «tashqi kalit – birlamchi kalit» juftligi bilan amalga oshiriladi.
• Misol tariqasida kutubxonani keltirish mumkin:
• Asosiy jadvalda o‘quvchini ma’lumotlari saqlanadi;
• Bo‘ysinuvchi jadvalda olgan kitoblari haqida ma’lumot saqlanadi.

Mah_tur_id	Mahsulot_turi	Miqdori
1	Non
2	Go`sht
3	Qandolat
4
5

Mahsulot_id	Mah_tur_id	Mahsulot_nomi	Miqdori
1	1	Non
2	1	Bulochka
3	2	Mol go`shti
4	2	Qo`y go`shti
5	2	Kolbasa

Ko`pga bir bog`lanish

• «Birga-ko‘p» va «Ko‘pga-bir» bog‘lanishalari faqat yo‘nalishi bilan farq qiladi.
• Agar «Ko‘pga-bir» bog‘lanishida asosiy jadval tomondan emas bo‘ysinuvchi jadval tomondan qarasak u holda «Birga-ko‘p» bog‘lanishga aylanadi.

Ko`pga ko`p bog`lanish

• «Ko‘pga-ko‘p» bog‘lanishida bir vaqtni o‘zida asosiy va bo‘ysinuvchi jadvallarda ko‘p ma’lumotlar bir-biriga mos keladi.
• Masalan, institutda darslar jadvalini loyixalashda auditoriya raqamlari va o‘quv guruxlari haqida ma’lumotlar saqlovchi jadvallar o‘rtasida bog‘lanish o‘rnatiladi

Masalliq_id	Masalliq_nomi
1	Piyoz
2	Go`sht
3	Tuz
4	Kartoshka

Taom_id	Taom_nomi
1	Osh
2	Manti
3	Sho`rva

ID	Masalliq_id	Taom_id
1	1	1
2	1	2
3	1	3
4	2	1
5	2	2
6	2	3

Bog`langan jadvallar bilan ishlash

• Bog‘lanish maydonini o‘zgartirish bog‘lanishni buzilishiga olib kelishi mumkin. Shuning uchun asosiy va bo‘ysinuvchi jadvallarda mos o‘zgartirishlar qilish kerak.
• Asosiy jadvaldan ma’lumotlarni o‘chirganda bo‘ysinuvchi jadvaldan ham unga mos ma’lumotlarni o‘chirish kerak (kaskad).
• Bo‘ysinuvchi jadvalga ma’lumot qo‘shganda bog‘lanish maydoni qiymati asosiy jadval bog‘lanish maydoni qiymati bilan bir xil bo‘ladi

Mustaqil bajarish uchun masalalar

• Shifoxona MB va unda Bemor jadvalini yarating. (id_bemor, FISh, kasallik_turi, tel_raqam, manzili, e-pochta). INSERT komandasi yordamida jadvalga 4 qator ma’lumot yozing. SELECT orqali tanlash amalini bajaring.
• Maktab MB va unda O’quvchilar jadvalini yarating. (id_o’quvchi, FISh, yoshi, sinfi, tel_raqam, manzili, e-pochta). INSERT komandasi yordamida jadvalga 4 qator ma’lumot yozing. SELECT orqali tanlash amalini bajaring.

Nazorat savollari

Nazorat savollari

• Ma’lumot baza modeli nima
• Ierarxik (shajara) modeli ma’lumot modeli va uning asosiy xarakteristikalari
• Tarmoqli model ma’lumot va uning asosiy xarakteristikalari

Mashqlar.

• Ierarxik modelga misol ketiring va uni sxemasini chizing.
• Tarmoqli modelga misol ketiring va uni sxemasini chizing.
• Berilgan ierarxik (shajara) modeli ma’lumot modeli jadval ko‘rinishda tasvirlang