|
Diod deb odatda bir yoki bir necha elektr o‘tishlar va tashqi zanjirga ulanish uchun ikkita chiqishga ega bo‘lgan elektr o‘zgartirgich asbobga aytiladi. Yarim o‘tkazgichli diodlar ma’lumotnomalarda radioelektron apparaturalarda qo‘llanilish sohalari yoki vazifasiga ko‘ra sinflanadilar.
To‘g‘rilovchi diodlar kuchlanish manbai o‘zgaruvchan kuchlanishini o‘zgarmasga o‘girishda qo‘llaniladi. To‘g‘rilovchi diodlarning asosiy xossasi– bir tomonlama o‘tkazuvchanlik bo‘lib, uning mavjudligi to‘g‘rilash effekti bilan aniqlanadi.
To‘g‘rilovchi diodlarning ishlatilish chastota diapazoni juda keng. Shu sababli ular ishchi chastota diapazoni bo‘yicha sinflanadilar.
Past chastotali to‘g‘rilovchi diodlar (PCh diodlar) sanoat chastotasidagi (50 Gs) o‘zgaruvchan tokni o‘zgarmasga o‘girishda qo‘llaniladi. PCh diodlariga qo‘yiladigan asosiy talab – bu katta qiymatga ega bo‘lgan to‘g‘rilangan toklar olish. To‘g‘rilovchi diodlar odatda 0,3 A gacha, 0,3 A dan 10 A gacha va 10 A dan yuqori bo‘lgan to‘g‘rilangan toklarga mo‘ljallangan kichik, o‘rta va katta quvvatli diodlarga bo‘linadi. PCh diodlari katta r-n o‘tish bilan xarakterlanadilar.
Yuqori chastotali to‘g‘rilovchi diodlar (YuCh diodlar) o‘n va yuz megagers chastotagacha bo‘lgan signallarni nochiziqli elektr o‘zgartirishga mo‘ljallangan. YuCh diodlari yuqori chastota signallari detektorlari, aralashtirgichlar, chastota o‘zgartirgich sxemalar va boshqalarda qo‘llaniladi. Yuqori chastota diodlari kichik inersiyaga ega, chunki kichik yuzaga ega bo‘lgan nuqtaviy r-n o‘tishga ega va shu sababli ularning to‘siq sig‘imi pikofaradning bir qismini tashkil etadi.
Shottki to‘sig‘ili diodlar kuchlanish manbai qayta ulagichlarida keng tarqalgan, chunki ular qayta ulanish ishchi chastotasini 100 kGs va undan yuqoriga orttirishga, radioelektron apparatura og‘irligi, o‘lchamlarini kichraytirishga va kuchlanish manbai FIK oshirishga imkon yaratadilar. Shottki to‘sig‘i metallni yarim o‘tkazgich bilan kontakti natijasida hosil qilinadi. Yarim o‘tkazgich material sifatida ko‘p hollarda n–turdagi kremniy, metall sifatida esa Al, Au, Mo va boshqalar qo‘llaniladi. Bu vaqtda metall chiqish ishi kremniy chiqish ishidan katta bo‘lishi talab qilinadi. Bunday diodlarda diffuziya sig‘imi nolga teng, to‘siq sig‘imi esa 1 pF dan oshmaydi.
Adabiyotlar
Imomnazarov A.T. elektromexanik tizimlarning elementlari. Oliy o’quv yurtlari uchun darslik, - Toshkent.:, “Ta’lim”, 2009., -185b.
Imomnazarov A.T. sanoat korxonalri va fuqarolik binolarining elektr jihozlari, - Toshkent.:, “ILM ZIYO”, 2006., -185b.
Бойко В.И. и др., Схемотехника электронных систем. Микропроцессоры и микроконтроллеры. Учебник,-С-Петербург.:, БХВ 2004.
Браславский И.Я. Асинхронный полупроводниковый электропривод с параметрическим управлением. –М.:, Энергоатомиздат, 1998.
MA’RUZA -28
Boshqariluvchi qurulmalarning energiya samaradorligini oshirish
Boshqariladigan qurilmalarlar - qurilma, elektron, ish printsipi:
Tarmoqdagi o’zgaruvchan tokning chiqish kuchlanishini boshqarish uchun boshqariluvchi to’g’irlagichdan foydalaniladi. LATR yoki reostat kabi to’g’irlagichdan keyin chiqadigan kuchlanishni nazorat qilishning boshqa usullari bilan bir qatorda, boshqariladigan to’g’irlagich LATR yoki reostat tartibga solinishi yordamida tartibga solish haqida aytilmaydigan yuqori davriy ishonchliligi bilan yanada yuqori samaradorlikka erishishga imkon beradi.
Tiristorlar boshqariladigan vintlarning roli uchun eng mos keladi.
28.1-rasm
Dastlabki holatda, tristor qulflanadi va uning ikkita barqaror holati mavjud: yopiq va ochiq (o'tkazuvchi). Agar manba zo'riqishida tiristorning pastroq ishchi nuqtasidan yuqori bo'lsa, nazorat elektrodiga oqim zarbasi qo'llanilsa, tiristor o'tkazuvchan holga o'tadi va nazorat elektrodiga qo'llaniladigan quyidagi impulslar anod oqimiga ta'sir qilmaydi, ya'ni boshqaruv devori faqat trististni ochish uchun javobgar bo'ladi, lekin qulf uchun emas. Trististlarning muhim kuchga ega ekanligi haqida fikr yuritish mumkin.
Tristorni o'chirish uchun uning anot oqimini kamaytirish kerak, shunda u ushlab turish oqimidan kamroq bo'ladi, bu esa tarmoqdagi kuchlanishni pasaytirish yoki yukning qarshiligini oshirish orqali erishiladi.
Ochiq holatdagi tiristorlar bir necha yuz amperlik oqimlarni ko'tarishga qodir, biroq ayni paytda tiristorlar juda inert holatga keladi. Tiristorning ochilish muddati 100 ns dan 10 mks gacha, o'chirilish vaqti esa o'n baravar ko'p – 1 mksdan 100mks gacha.
Trististning ishonchli ishlashi uchun komponent modeliga qarab, anod kuchlanishining ko'tarilish tezligi 10-500 V / mks dan oshmasligi kerak, aks holda p-n birikmalaridan olinadigan tokning ta'siri sababli noto'g'ri o'chirish mumkin.
Soxta ochilishlardan qochish uchun boshqariluvchi elektrod rezistor bilan shuntlanadi, odatda qarshiligi 51 dan 1500 om gacha bo’lgan diapazonda.
28.2-rasm
Tiristorlar bilan bir qatorda, boshqa yarimo'tkazgichli qurilmalar simistorlar, dinistorlar va qulflanadigan tiristorlardagi chiqish kuchlanishini tartibga solish uchun ishlatiladi. Dinistorlar – diod kabi ikkita elektroddan tashkil topadi, anodga yuborilgan, kuchlanishdan ishga tushadi.
Simistorlar – anodga yoki katodga beriladigan boshqariluvchi impuls yordamida ishga tushurilishi orqali farqlanadi, faqat bu priborlar tiristorlar kabi anod tokining ushlab turuvchi tokidan pastga tusib ketganda ishga tushadi.
Qulflanadigan tiristorlarga keladigan bo'lsak, ular nazorat elektrodiga teskari qutbli oqim bilan qulflanishi mumkin,o'chirish koeffitsiyenti 10 marta kichik ishga tushish koeffitsientidan.
Tiristorlar, simistorlar, dinistorlar, boshqaruvchi tiristorlar - bu qurilmalarning barchasi kuchlanish manbalarida va kuchlanish va quvvatni tartibga solish va barqarorlashtirish, hamda himoya qilish uchun avtomatizatsiya sxemalarida ishlatiladi.
28.3-rasm
Odatda, diod o'rniga boshqariluvchi to’g’irlagich sxemalarga kiritilgan tristorlardir. Bir fazali ko'priklarda diodning almashish nuqtasi va tiristorning burilish nuqtasi farqlanadi, ular orasidagi farqlar mavjud, bu burchakni hisobga olgan holda aks etishi mumkin.
Yukning kuchlanishdagi doimiy komponenti bu burchakka nisbatan chiziqli emas, chunki boshlang'ich kuchlanish sinusoidaldir. Boshqariladigan to'g'irlagichdan keyin ulangan yuklanishning doimiy kuchlanishni topish formulasi:
Tristor bilan boshqariladigan to'g'irlagichning boshqarish xarakteristikasi chiqish kuchlanishdagi yuklamadan fazani (yoqilish burchakka) bog'liqligini ko'rsatadi:
28.4-rsm
Tiristorda yuklama induktiv xarakterida tok to'g'riburchakli shakliga ega bo'ladi va burchak noldan katta bo'lishi bilan tok, EYUK o'zinduksiyadan induktiv yuklamasiga qarab o'zgaradi.
28.5-rasm
Bunday holda, asosiy tok garmonikasii muayyan burchakdagi kuchlanish bilan bog'liq bo'ladi. Tok va kuchlanishni cho'zilishini yo'qotish uchun nol dioddan foydalaniladi , u orqali oqim yopiladi va ko'prikni kiritish burchagi bilan bog'liq ravishda ikki martadan kamroq o'zgarishlarni beradi.
 
28.6-rasm. 28.7-rasm
Sxemadagi yarimo'tkazgichlar sonini kamaytirish uchun, diodalarning juftligi nol diod o'rnini bosadigan nossimetrik boshqariladigan to'g'irlagichlar devoriga murojaat qiladi va natija bir xil bo'ladi.
28.8-rasm
Volta qo'shimchali sxemalarda ham tiristorlardan foydalaniladi. Bunday sxemalar yuqori FIK samaradorlikka erishishga imkon beradi. Minimal kuchlanishni diodlar yordamida ta'minlanadi, tristorlar orqali kuchaytirilib beriladi. Eng yuqori iste'mol uchun diodlar har doim yopiladi va tiristorlarning burilish burchagi doimo 0 ga teng. Sxemaning kamchiligi - transformatorda qo'shimcha g'altak bo'lishini talab qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
