Ma’ruza fanning predmeti, maqsadi va vazifasi

ARXEOLOGIYa VA TABIIY FANLAR

Arxeologiya tabiiy fanlardan geografiya, biologiya bilan chambarchas bog’liq xolda rivojlanadi. Har bir fan tarmog’ini alohida ko’rib chiqamiz.

Arxeologiya va geografiya.

Yodgorlik joylashgan hududning tabiiy sharoitlari, tabiiy boyliklari, iqtisodiy resurslari tabiiy va iqtisodiy geografiya fani misolida echib beriladi. Qadimgi insonlar yashash joyini tanlashda geografik omillarga juda katta e’tibor berishgan. Tabiiy resurslar insonlarning yashashi uchun qulaylik tug’diradi. Masalan, Tillabuloq yodgorligi shu nomdagi buloq bo’yida bunyod etilgan. Natijada, aholining ichimlik suvi va dehqonchilik uchun sug’oriladigan maydoni muammosi hal etilgan.
Sopollitepa esa Ko’hitang tog’idan tushib kelayotgan Ulanbuloqsoy bo’yida jylashgan. Ulanbuloqsoy suvini dehqonchilik maydonlariga ariqlar yordamida bemolol olib borishi mumkin bo’lgan, chunki suvning oqish tezligi baland bo’lgan. Jarqo’tonda esa Bo’stonsoyning qayiri keng bo’lgan.
Eng asosiy tabiiy omil esa Xo’jaikon tuz konining Ko’hitangda joylashishidir. Sopolli madaniyati aholisi tuz savdosi bilan shug’ullangan.
Eneolit va bronza davrining yana bir yodgorligi Sarazm esa Zarafshon bo’yida joylashgan. Zarafshon oltin konini kashf etgan eng qadimgi aholi Sarazmliklar bo’ladi. Ular Qadimgi Sharq shaharlarini oltin bilan ta’minligan va oltin savdosini yo’lga qo’ygan.
Bir qator geografik fanlar borki ularning ahamiyatini alohida ta’kidlash zarur bo’ladi. Bu fan tarmoqlarisiz arxeologiyani tasavvur qilish mumkin emas.

Arxeologiya va tarixiy geografiya.

Qadimgi qishloq va shaharlarlarni arxeologiya fani aniqlab bersa, tarixiy geografiya esa qaysi shahar yoki qishloq ekanligini aniqlaydi. Bu
ilmiy yo’nalishda O’zbekistonda katta ishlar amalga oshirilmoqda. Shamsiddin Kamoliddinovning Qadimgi Baqtriya-Toxariston, So’g’d, Farg’ona va Shosh shahar va qishloqlarining lokalizatsiyasi masalasidagi tadqiqotlari mavjud bo’lib, asosan arxeologik yodgorliklar va ularni fors va arab manbalariga taqqoslab tarixiy xulosalar chiqargan.