Ma’ruza fanning predmeti, maqsadi va vazifasi

Arxeologiya va antropologiya

Antropologiya grekcha so’z bo’lib, “antropos” – odam, “lo-gos” – fan demakdir. Antropologiya uning bir tarmog’i tarixiy antropologiya qadimgi odamning tana tuzilishi va taraqqiyotini arxeologik qazishmalar jarayonida to’plangan manbalarga tayangan xolda o’rganadi.

Antropologik manbalar ham arxeologik tadqiqotlar natijasida qo’lga kiritiladi. Hattoki, qabriston va qo’rg’onlar ham arxeologlar
tomonidan qaziladi va skelet antropolog tomonidan o’rganiladi, chunki qazish metodi arxeologiya fani predmetiga oid.
Arxeolog moddiy madaniyat tarixini o’rgansa, antropolog shu moddiy madaniyatni yaratgan insonlarni o’rganadi. Ikki mutaxassis mehnatining uyg’unlashishi natijasida bir butun tarix yaratiladi. Antropologiya xalqlarning ko’chishi va buning natijasida aholining irqiy o’zgarishi masalalarini ham o’rganadi. O’rta Osiyo misolida aytadigan bo’lsak, antik davrgacha O’zbekiston hududida bironta ham mongoloid ko’rinishli sklet uchramagan (Telman Xodjaev). Ilk mongol tuzilishli qabrlar Toshkent vohasida mil.avv. I asrlarga oid bo’lib, Turk xoqonligi davrida bu jarayon juda oshib ketgan. Buning asosiy sababi Evroosiyo mintaqasidan ko’chmanchi xalqlarning doimiy ravishda kirib kelishi va o’troqlashishi bilan bog’liq.
Ayrim Evropa mamlakatlarida, jumladan Germaniyada antropologiya fanini o’rganish uzoq vaqt taqiqlanib kelindi. Hozir ham shu soha bo’yicha mutaxassislar yo’q darajada. Negaki, Adolof Gitler boshliq fashistlar Germaniyasining “ariylar, oq tanlilar” siyosatidan boshlangan ikkinchi jahon urishidagi xunrezlikning sababini xalqlarni ajratishda deb biladi va hamma inson bir, uni irqlarga ajratish sovuq urushlar keltirib chiqarishi mumkin deb hisoblashadi.
Antropologiya ikki turga bo’linadi: tarixiy antropologiya va zamonaviy antropologiya.
G’

Arxeologiya va tarixiy etnografiya

Etnografiya – grekcha so’z bo’lib, “etnos” - xalq, “grafi-kos”- yozish demakdir. Arxeologik qazuv davomida to’plangan moddiy madaniyat namunalari, antrolodlogik topilmalar yordamida har bir etnik guruhning o’ziga xos madaniyati, uning bir hududdan boshqa hududga migrattsiya jarayoni kompleks yondashuv orqali mintaqada yuz bergan va etnik va madaniy jarayonlar etnografiya fani be’vosita aloqadorlikda o’rganiladi.

Etnografiya ham ikkiga, zamonaviy va tarixiy qismlarga bo’linadi. Arxeologik tadqiqotlar natijasida topiladigan taqinchoqlar, kiyim qoldiqlari, idishlar, qabrlarning xilma xilligi va skletlarning har xil holatda joylashishi, narsalar bilan qo’milishi kabi ma’lumotlar tarixiy etnografiya uchun manba bo’lib xizmat qiladi va qadimgi xalqlarning urf odatlari o’rganiladi.
O’zbekistonda arxeologik tadqiqotlar natijasida, har bir tarixiy mintaqalar bo’yicha (Baqtriya, So’g’d, Xorazm, Choch, Ustrushona) juda ko’plab manbalar yig’ilgan. Ammo shu soha bo’yicha yirik tadqiqotlar qilinmagan. Etnografiya bo’yicha olib borilayotgan tadqiqotlar ko’proq zamonaviy xarakterga ega. Buning asosiy sababi etnograflarning arxeologik
adabiyotlardan tanish emasligida. Fanlar integratsiyasining yaxshi yo’lga qo’yilmaganligidir.