Ma`ruza №9 gaz analizatorlari reja: Gaz analizatorlarning tasnifi

 

Elektroximiyaviy gaz analizatorlari. 

Elektroximiyaviy usullardan gazlarni va bug`larni uzluksiz tarzda avtomatik 

analiz  qilishda  foydalaniladi.  Ayniqsa  bu  usullar  havodagi  mavjud  zaharli 

gazlarning  mikrokonsentratsiyasini, toza  gazlar  ishlab  chiqarishda  ifloslantiruvchi 

gazlar 

konsentratsiyasini, 

shuningdek, 

suyuqliklarda 

erigan 

gazlar 

konsentratsiyasini aniqlash uchun keng qo`llaniladi. 

Elektroximiyaviy gaz analizatorlarida biror komponentning konsentratsiyasi 

aniqlanayotgan komponent bilan reaktsiyaga kirishgan gaz aralashmasining elektr-

ximiyaviy xossalarining o`zgarishiga qarab aniqlanadi. Quyida eng ko`p tarqalgan 

asboblar ko`rib chiqiladi. 

Konduktometrik  gaz  analizatorlari  gaz  aralashmasining  o`lchanadigan 

komponentini  absorbtsiyalovchi  yutuvchi  eritmalarning  elektr  o`tkazuvchanligini 

o`lchashga asoslangan. 

Kontaktli konduktometrik usullar shu bilan xarakterlanadiki, yutuvchi eritma 

o`lchash  yacheykasining  elektrodlari  bilan  bevosita  kontaktlashadi.  Bu  asboblar 

murakkab  qurilmalar  bo`lishini  talab  qilmaydi,  ko`rsatishlarni  bevosita  xisoblab 

borishga imkon beradi, tayyorlanishi va ishlatilishi sodda. 

Yutuvchi  eritma  sifatida,  odatda,  shunday  eritma  tanlanadiki,  u  analiz 

qilinayotgan komponent bilan qaytmas reaktsiyaga kirishadi. 

Dissotsiatsiyalangan molekulalar soni kamayishi natijasida eritmaning elektr 

o`tkazuvchanligi yutilgan komponent miqdoriga proportsional ravishda kamayadi. 

Yutuvchi eritmalar analiz qilinayotgan komponent bilan qaytmas reaktsiyaga kirishi 

natijasida  asbob  kanalchalarining  devorlarida  hamda  o`lchash  elektrodlarida 

cho`kmalar  hosil  bo`ladi,  bu  esa  o`lchash  natijalarini  ancha  buzadi  va 

komponentlarning  mikrokonsentratsiyalarini  aniqlashda  gaz  analizatorlaridan 

foydalanishni cheklab qo`yadi. 

Konduktometrik 

o`lchashlar 

uchun 

o`lchanayotgai 

komponent 

absorbtsiyasining  qaytar  reaktsiyalarndan  ham  foydalanish  mumkin;  ularning 

afzalliklari: 

reaktsiyalarda 

cho`kmalar 

absorbtsiyalanmaydi 

va 

yutuvchi 

eritmalarning  regeneratsiyalanish  imkoni  bor.  Biroq  ko`pgina  hollarda  bunday 

yutuvchi eritmalarning tanlash darajasi kam bo`ladi. 

---

9.7-rasmda 

konduktometriya 

printsipida 

ishlaydigan 

gaz 

analizatorining  sxemasi  keltirilgan. 

Analiz  qilinadigan  gaz  kapillyar 

naycha  1  orqali  o`tadi  va  reaktsiya 

boradigan idish 2 hamda zmeevik 3 

ga  beriladi,  u  erda  aniqlanadigan 

komponent 

o`zgarmas 

tezlikda 

berib  turiladigan  elektrolit  eritmasi 

bilan  absorbtsiyalanadi.  SHundan 

keyin  elektrolit  eritmasi  bir  juft 

elektrodlari  5  turgan  o`lchash 

yacheykasidan o`tadi, gaz fazasi esa 

gaz  analizatoridan  naycha  6  orqali 

chiqariladi. 

 

9.7-rasm. Konduktometrik gaz 

analizatorining sxemasi 

Taqqoslash  elektrodlari  7  naychada  turadi,  bu  naycha  orqali  elektrolitning 

yangi eritmasi beriladi. 

SHunday  qilib,  gaz  analizatorlarida  elektrolit  eritmasining  elektr 

o`tkazuvchanligi 

o`lchanyayotgan 

komponent 

absorbtsiyalanguncha 

va 

absorbtsiyalangandan  keyin  o`lchanadi.  Utkazuvchanlik  qiymatlaridagi  farqlar 

aniqlanadigan  komponentning  ikkilamchi  asbob  8  yordamida  o`lchanadigan 

konsentratsiyasiga  proportsional  bo`ladi.  Elektroliz  vaqtida  cho`kmalar  hosil 

bo`lishining  oldini  olish  uchun  yacheyka  elektrodlariga  o`zgaruvchan  kuchlanish 

beriladi, keyin bu kuchlanish to`g`rilanadi. 

Elektr  o`tkazuvchanlikni  o`lchashga  asoslangan  gaz  analizatorlaridan  O

2

, 

SO

2

,  H

2

S,  SO

2

,  NH

3

,  suv  bug`i  va  boshqa  komponentlarni  analiz  qilishda 

foydalanish mumkin. 

Kulonometrik gaz analizatorlari elektroliz vaqtida sarflangan elektr miqdorini 

o`lchashga asoslangan. Faradey qonuniga ko`ra elektrolizda G miqdordagi modda 

ajralib chiqishi uchun eritma orqali t vaqt mobaynida J tokni o`tkazish zarur: