Маъруза №8 Кон жинсларини қазиб олишга тайёрлаш. Жинсларни портлатиб бузиш усуллари

МАЪРУЗА №8
Кон жинсларини қазиб олишга тайёрлаш. Жинсларни портлатиб бузиш усуллари
Дарс мақсади: Тоғ жинсларини қазиб олишга тайёрлаш ва
карьернинг бош параметрлари билан танишиш.


РЕЖА:

1. 
   Тоғ жинсларини қазиб олишга тайёрлаш.
   
2. 
   Тоғ жинсларини қазиш ва юклаш.
   
3. 
   Кон массасини ташиш.
   

Карьерларда кон ишлари очиш ва қазиб олиш ишлари сингари қуйидаги ишлаб чиқариш жараёнларидан иборатдир:

4. 
   Тоғ жинсларини қазиб олишга тайёрлаш;
   
5. 
   Тоғ жинсларини қазиш ва юклаш;
   
6. 
   Кон массасини ташиш ;
   
7. 
   Коплови тоғ жинсларидан ағдармалар ҳосил қилиш ва омборларга жойлаштириш.
   
8. 
   Фойдали қазилмаларни бойитиш.
   

Тоғ жинсларини қазиб олишга тайёрлаш жараёни қазиб олишнинг самарадорлигини таъминлаш мақсадида, тоғ жинсининг табиий ҳолатини ўзгартиришга йўналтирилган жараённи ўз ичига олади.
Тоғ жинсларини қазиб олишга тайёрлашда поғонадаги қаттиқ тоғ жинслари портлатиш ёрдамида парчаланади ва ўртача қаттиқликдаги тоғ жинслари эса механик усул билан парчаланади.
Механик усул билан майдалаш портлатиш усули билан майдалашга қараганда анча фойдалидир, чунки унумдорлиги юқори, таннархи кичик ва ишдаги хавфсизлиги юқоридир. Механик усул билан майдалашни мустаҳкамлик коэффициенти f=8 гача бўлган тоғ жинсларига қўллаш мумкин.
Портлатиб юмшатиш усули мустаҳкамлик коэффициенти f=8 дан юқори бўлган тоғ жинсларига қўлланилади. Очиқ кон ишлари амалиётида тоғ жинсларини қазиб олишга тайёрлашда портлатиб майдалаш усули кенг қўлланилади. Портловчи моддаларни тоғ жинси массивига қўллашнинг 5 хил кўриниши мавжуд:

1. 
   Камера зарядларини қўллаш усули (тоғли шароитларда траншеяларни ҳосил қилиш учун оммавий портлатишларда қўлланилади);
   
2. 
   Қозон зарядларини қўллаш усули (баланд ва тик поғоналарда заряд массасини ошириш учун қўлланилади);
   
3. 
   Скважинали зарядлаш усули ;
   
4. 
   Шпурли зарядлаш усули (асосан, қурилиш материалларини қазиб олишда кўпроқ қўлланилади);
   
5. 
   Қуйма зарядлаш усули (иккиламчи майдалаш ва ёрдамчи ишларда қўлланилади).
   

Тоғ жинсларини қазиш ва юклаш. Кон массасини ташиш.

Тоғ жинси массивини тўғридан тўғри қазиб олиш ва транспорт воситасига юклаш ёки қазиб олишнинг ўзи машинанинг ишчи органи ёрдамида тоғ жинсини бир жойдан иккинчи жойга силжитиши ва ағдармага бўшатишига – қазиб-юклаш ишлари дейилади.
Бу жараённи механизациялаш учун, ишлатилиши турлича бўлган универсал ва карьер транспортларидан фойдаланилади.
Карьерда қазиш-юклаш ишларида экскаваторлардан кенг фойдаланилади. Экскаватор ишлари карьернинг асосий технологик жараёни ҳисобланади. Баъзи карьерларда эса скрепер ва булдозерлар қўлланилади. Қазиш - юклаш ишлари битта транспорт воситаси ёрдамида амалга оширилади.
Кон масаси карьер транспортлари ёрдамида ташилади. Карьер транспортининг вазифаси – фойдали қазилмани забойдан юкловчи бункергача ёки бойитувчи фабрикаларгача, қопловчи тоғ жинсларини эса ағдармаларгача ташишдан иборат.
Карьерларда кон массасини ташиш учун турли кўринишдаги карьер транспортларидан фойдаланилади. Асосий транспорт воситалари:
-темир йўл транспорти;
-автомобиль транспорти;
-конвейер транспорти.
Темир йўл тарнспорти ташиш масофаси 4 км ва ундан юқори, йиллик юк айланиш ҳажми эса 25 млн.т ва ундан юқори бўлган карьерларда кенг қўлланилади. Темир йўл транспортида юк кўтариш қуввати 100-180т бўлган вагон думпкарлар қўлланилади. Локомотив сифатида эса, электровоз ва тепловозлар қўлланилади. Йўлнинг максимал қиялиги 60% . Бурилиш радиуси 180-200 м.
Автомобиль транспорти ташиш масофаси 4-5 км бўлган ва йиллик юк айланиш ҳажми унча катта бўлмаган, яъни 15-20 млн.т бўлган ҳолларда карьерда кенг қўлланилади. Автомобиль транспорти темир йўл транспортига қараганда анча афзалликларга эга: маневрининг катталиги, қиялигининг катталиги, яъни 150% ва бурилиш радиусининг кичиклиги. Автомобиль транспортининг тезлиги съездларда 10 км/с, асосий йўлларда 18-25 км/с.
Конвейер транспорти (лентали конвейер) карьерда майдаланган кон масасини (бўлак ўлчами 400 мм гача) ташиш учун қўлланилади. Карьерда меҳнат унумдорлиги 300 дан 1000 м³/с гача бўлган лентали конвейерлар қўлланилади. Баъзан конвейерларнинг қуввати 12000 м³/с гача етади. Конвейер лентаси эни - 900 дан 2000мм гача, харакатланиш тезлиги – 2м/с дан 5 м/с гача етади. Конвейерларни қўллаш ташишнинг узлуксизлигини таъминлайди.

Қопловчи тоғ жинсларидан ағдармалар ҳосил қилиш.

Фойдали қазилма конларини очиқ усулда қазиб олиш маълум бир ҳажмдаги қопловчи тоғ жинсларини қазиш ва ташишнинг заруриятийлиги билан боғлиқдир.
Ташиладиган қопловчи тоғ жинслари шу мақсад учун махсус тайёрланган майдонларга жойлаштирилади.
Қопловчи тоғ жинсларини жойлаштириш натижасида ҳосил бўлган уюм – ағдарма (отвал) дейилади. Ишлаб чиқариш жараёнида тоғ жинсларини ағдармаларга жойлаштириш – ағдарма ҳосил қилиш (отвалообразование) дейилади.
Агар ағдарма олдин қазиб ўтилган карьер майдонида жойлашган бўлса, ички ағдарма (внутренный отвал), карьер чегарасидан ташқарида жойлашган бўлса, ташқи ағдарма (внешний отвал) дейилади.