Маъруза №7 Мавзу: Дастурий таъминотни ташқи лойихалаш

Дастурий таъминотни ташқи лойихалаш


Дастурий таъминотни ташқи лойихалаш — бу лойиханинг ташқи функцияларини ва яратилаётган дастурий маҳсулотнинг фойдаланувчиси назаридаги дастур билан ишлаш усули таснифланади.
Бу босқичнинг мақсади — яратиладиган дастурий махсулотнинг ташқи мухит билан ташқи алоқаларинин “констукциялаш”дан иборат.
Дастурий махсулотнинг ташқи лойихаси ташқи тасниф шаклида ифодаланади ва кенг аудиторияга: фойдаланувчилар (текшириши ва маъқуллаши учун), муаллиф, лойихадаги барча дастурчилар, ҳамда махсулотни тестлаш билан шуғулланувчилар учун мўлжалланган бўлади.
Бу хужжат ўқишга осон ва мантиқан яхши ташкил этилган бўлиши керак. Унда фойдаланувчининг барча талаблари инобатга олинган бўлиши ва яратувчилар, ҳамда фойдланувчиларнинг барча саволларига жавоб бериши керак. Агар фойдаланувчи талаби қаноатлантирилмаса, у холда бу талабни таснифдан чиқариш билан бирга бунинг сабабини фойдаланувчига тушунтириш зарур.
Агар бу хужжат тайёр бўлиши билан уни фойдаланувчига тузатишлар ва изохлар киритиш учун жўнатиш зарур. Бу дастурий маҳсулотни фойдаланувчига биринчи кўриниши бўлади.
Фойдаланувчи хужжат билан танишиб бўлгандан кейин, яратувчи киритилган тузатишларни мухокама қилиш учун бир неча бор учрашишига тўғри келади. Ўзгартиш ва тузатишлар тезлик билан таснифнинг охирги версиясига киритилиши керак, буичик таснифни тузувчи техник гурух нотўғри, яъни эски маълумотлардан фойдаланмаслигини олдини олади.
Ташқи таснифнинг охирги варианти кейинчалик амалда ўзгартирилмаслиги керак. Кейинги босқичларда ташқи таснифни ўзгартирилиши олдинги босқичларга ҳам занжирсимон таъсир қилади, чунки бу ўзгартишларни киритиш энди ташқи тасниф босқичидагига қараганда қийин амалга ошади. Ташқи лойиха таснифи — бу хужжат бўлиб, у дастурий маҳсулот нимани қандай тарзда бажариши кераклигини бизнес – атамаларда тушунтириб беради. Ундаги барча нарсалар фойдаланувчи қизиқишларини акс эттириши керак.
Ташқи тасниф хужжати техник тафсилотлар, файллар структураси ва бошқа технологик деталлар билан тўлдирилмаган бўлиши керак.
Фойдаланувчига илованинг интерфейси қандай қурилганлиги: менб таркиби, экранни ташқи кўриниши, фойдаланувчи бериладиган изохлар ва ёрдам бериши, дастур қандай хисоботларни тайёрлаши, дастурни бир қисмидан иккинчи қисмига ўтиш, дастур билан мулоқат қилиш қандай амалга ошиши мухим хисобланади.
Ташқи лойихалашнинг методоллогияси мавжуд бўлмасада, концептуал (ғоявий) яхлитлик принципига, лойиханинг ташқи функциялари ўртасидаги уйғунликка риоя этиш зарур.
Концептуал яхлитлик фойдаланувчи билан дастурий таъминот ўртасидаги алоқанинг бир хиллигини таъминловчи мезондир. Агар бир хиллик йўқ бўлса, у холда бундай лойиханинг фойдаланувчи билан мулоқати жуда мураккаб деб характерланади ёки бахоланади.
Лойиханинг масштабига (хажмига) боғлиқ равишда дастурий таъминотни конструкциялаш учун бир икки киши маъсул бўлиши керак. Йирик лойихаларда бу кишиларга тадқиқотчилар, ассистентлар, чизмачилар, секретар ва бошқаларнинг ёрдами керак бўлади. Ёрдамчилар лойихалаш билан эмас, балки маълумотларни йиғиш ва қайта ишлаш билан шуғулланади, яъни ечим қабул қилиш ва ташқи таснифни тузиш билан шуғулланмайди.
Дастурий таъминотни ташқи лойихалаш дастурлаш босқичи билан деярли боғли эмас. Кўпроқ у инсон шароити, муаммоси ва заруратини тушуниб олиш, инсонни ЭХМ билан мулоқат психологияси кабилан билан боғлиқ. Бундан ташқари ташқи лойихалашнинг келтирилган жихатлари ҳам жуда мухим. Чунки дастурлаш билан нотаниш фойдаланувчи ЭХМ дан фойдаланиши дастлаб жуда қийин. Улар учун фойдаланувчи билан дастурий маҳсулот ўртасидаги мулоқат шаклидаги махсус сценарийларни яратиш керак бўлади.
Дастурчиларни ташқи лойихалаш ишига дастурчилар учун мўлжалланган. Масалан, дастурлаш тилиёки отладкалаш инструменти каби махсулотлар учун жалб қилиш мумкин. Дастурчилар, масалан, операцион тизим ёки юк қатновчиларни димпетчер тизимини ташқи лойихалаш учун жалб қилиш мумкин.
Ташқи лойихалаш иши мураккаблиги ва замонавий дастурий таъминотни яратишда ташқи лойиханинг ахамияти ошиб боарётганлиги сабабли бу иш алохида синфдаги мутахассисларни талаб этади. Бу мутахассис ташқи лойиха тизимни лойихалаш ва тестлашнинг барча босқичлари таъсирини тушуниши учун юқорида келтирилган сохалар билан танишган бўлиши керак.
Тизимни ташқи бирикиш усулларини лойихалашда ишлаб чиқувчи дастурий маҳсулотнинг ишончлигига таъсир қилувчи қуйидаги жихатлари билан қизиқади:
— фойдаланувчи хатоларини минимумга келтириш;
— фойдаланувчи хатога йўл қўйганда бу хатони аниқлаш;
— дастурий маҳсулот мураккаблигини минималлаш;
— экран ташқи кўринишининг яхшилиги;
— қўллашга осон бўлган дастурий маҳсулот.