Ma'ruza №6. Mashinasozlikda aniqlik Reja: Umumiy tushunchalar. Aniqlikka erishish usullari

3.Aniqlikka ta’sir etuvchi asosiy omillar

Aniqlikka ta’sir etuvchi asosiy omillar quyidagilar hisoblanadi:

-Dastgohlarning noaniqligi, emirilishi va deformasiyalanishidan hosil bо’luvchi xatoliklar;
- Кeskich asboblar yeilishining ta’siri;
-Texnologik tizimning haroratdan deformasiyalanish hatoligi;
-Texnologik tizimning bikrligi;
-Dastgohlarni sozlash hatoligi;
-Detallarni moslamalarga о’rnatish hatoligi;
-Tanavorlarning nusxalanish hatoligi;
-Tanavorlarning ichki kuchlanishidan sodir bо’luvchi xatoliklar va boshqalar.


3.1. Dastgohlarning noaniqligi

Dastgohlarni tayyorlash va yig’ish xatoliklari GOST normalari bilan chegaralangan bo’lib, dastgohlarni yuklantirmagan statik holatida dopusklari bilan va geometrik aniqligini tekshirish usuli bilan aniqlanadi.

O’rtacha o’lchamdagi (kattalikdagi) umumiy hizmat uchun belgilangan dastgohlar geometrik aniqligining (mm-da) ba’zi-bir tavsiflari quyida keltirilgan:
-tokarlik, frezerlik dastgohlari shpindelining radial tepishi (urishi) (shpindelning uchida) qiymati - 0,01-0,015 mm.
-tokarlik va frezerlik dastgohlarining 300 mm opravka uzunligidagi tepishi qiymati - 0,02 mm.
-vertikal-parmalash dastgohida 100-300 mm opravka uzunligidagi tepishi qiymati - 0,03-0,05 mm.
-shpindel yon yuzasining (o’q bo’yicha) tepishi - 0,01-0,02 mm.
Tokarlik va bo’ylama randalash dastgohlarining yo’naltirgich larining to’g’ri chiziqligi va parallelligi:
-1000 mm uzunlik masofasida - 0,02 mm.
- to’la uzunligi bo’yicha - 0,05-0,08 mm.
- frezalash dastgohlari stoli bo’ylama yo’naltirgichining to’g’ri chiziqliligi qiymati – 1000 mm uzunlikda - 0,04 mm.
- tokarlik dastgohlari shpindellarining o’qlarini karetka harakati yo’nalishidagi parallelligi:
- vertikal tekislikda 300 mm uzunlikda - 0,02-0,03 mm.
- gorizontal tekislikda - 0,01-0,015 mm.
-vertikal-parmalash dastgohlari shpindellari o’qlarining stol tekisligiga perpendikulyarligi 300 mm uzunlikda - 0,06-0,10 mm.
Кo’rsatilgan taxminiy miqdorlar N-normal aniqlikka ega bo’lgan dastgohlar uchun keltirilgan. Bu dastgohlarda tanavorlarga mexanik ishlov berilganda 7-9 kvalitet aniqlikka erishiladi. Xarakteristikasi undan yuqoriroq aniqlikka ega bo’lgan dastgohlarda xatoliklar bir-qancha kamayadi, ularni tayyorlash mobaynida ish sermexnatligi esa tez suratda ortadi.
Dastgohlarning geometrik xatoligi, butunlay yoki qisman ishlanuvchi tanavorlarga sistematik xatolik ko’rinishida ko’chib o’tadi. Bu sistematik xatoliklarning miqdori boshlang’ich tahlil qilish va hisoblashga imkon beradi. Masalan; vertikal-frezalash stanogi shpindeli o’qining uning stoliga nisbatan bo’lgan noperpendikulyarligi natijasida ishlanuvchi tanavorlar tekisliklarida noparallellik (stolning ko’ndalang yo’nalishida); bukirlik (vognutostь stolning bo’ylama yo’nalishida) xatoliklar ro’y beradi. Bukirlik xatoligini analitik usulda hisoblash mumkin, yoki eksperimental aniqlash mumkin.