Ma’ruza №5 Uch fazali elektr zanjirlarida yuqori garmonikalar

Gisterezisni tok egri chizig‘i shakliga ta’siri

Avvalgi paragraflarda aytib o‘tganimizdek, ferromagnit o‘zakli o‘zgaruvchan tok zanjiri nochiziq zanjir bo‘lib, unda o‘zakdagi gisterezis natijasida tok egri chizig‘ining shakli o‘zgaradi. Bu o‘zgarishga ishonch hosil qilish uchun ferromagnit o‘zakli induktiv g‘altakdan o‘tayotgan tok egri chizig‘ini grafik usulda quramiz. Zanjir tahlilini soddalashtirish maqsadida g‘altak aktiv qarshiligini inobatga olmaymiz.

Agar induktiv g‘altakka sinusoidal kuchlanish berilsa, u holda bo‘lganda o‘zinduksiya EYuK va o‘zakdagi magnit oqimi sinusoidal qonuniyat bilan o‘zgaradi. G‘altakdagi tok egri chizig‘ini qurish tartibi 6.30 – rasmda ko‘rsatilgan. Buning uchun magnit oqimi egri chizig‘idan istalgan nuqta 1 ni tanlaymiz va undan gorizontal 1 – 2 to‘g‘ri chiziq o‘tkazamiz.

Bu to‘g‘ri chiziqni gisterezis sirtmog‘ining ad qismi bilan kesishgan nuqtasi 2 dan absissa o‘qiga 2 – 3 vertikal chiziq tushiramiz. Markazi koordinata boshida va 3 – nuqtadan o‘tuvchi 3 – 4 yoy chizamiz va bu yoyni ordinata o‘qi bilan kesishgan nuqtasi 4 dan 4 – 5 gorizontal to‘g‘ri chiziq o‘tkazamiz. Bu to‘g‘ri chiziqni 1 nuqtadan o‘tkazilgan vertikal to‘g‘ri chiziq bilan kesishgan nuqtasi 5 tok egri chizig‘iga tegishli va magnit oqim egri chizig‘ining nuqtasi 1 ga mos keladigan nuqtasi bo‘ladi.

Tok egri chizig‘ining ko‘tariluvchi qismiga to‘g‘ri keluvchi nuqtalarning koordinatalari gisterezis sirtmog‘ining ko‘tariluvchi adc bo‘lagidan, pasayuvchi qismiga to‘g‘ri keluvchi nuqtalarining koordinatalari esa sirtmoqning pasayuvchi abs bo‘lagidan aniqlanadi. Ushbu grafik usul yordamida qurilgan tok egri chizig‘i nosinusoidal bo‘lib, absissa o‘qiga nisbatan simmetrikdir (6.30 – rasm). Qurilgan tok egri chizig‘ining tahlili shuni ko‘rsatadiki,

6.30 – rasm

g‘altakdagi tok nolga teng bo‘lgan onda ferromagnit o‘zakdagi magnit oqimi faza jihatdan orqada qoladi. Agar tok egri chizig‘i ekvivalent sinusoida bilan almashtirilsa, u holda magnit oqimi tokka nisbatan burchakka orqada qoladi. Bu burchak gisterezis burchagi yoki magnit kechikish burchagi deb ataladi. Amalda bu burchak 3⁰ ... 5⁰ ni tashkil etadi. Nosinusoidal tok egri chizig‘ini ekvivalent sinusoida bilan almashtirish zanjirni tahlil qilishda kompleks usul va vektor diagrammalarni qo‘llash imkonini beradi. Tokning ta’sir etuvchi qiymatini topish uchun nosinusoidal tok funksiyasini Furye qatoriga yoyish zarur.