Ma’ruza №5 Uch fazali elektr zanjirlarida yuqori garmonikalar

Маъруза №23

Ferromagnit elementli o‘zgaruvchan tok elektr zanjirlari

Ferromagnit elementli o‘zgaruvchan tok zanjirlarida ferromagnit o‘zakka o‘ralgan chulg‘am asosiy rolni o‘ynaydi. Bunday chulg‘am nochiziq induktiv element bo‘lib, ferromagnit o‘zakdagi magnit oqimi chulg‘amdan o‘tayotgan tok bilan nochiziq bog‘langan.

Bu paragrafda ko‘riladigan nochiziq elektromagnit zanjirlarni avvalgi paragraflarda o‘rganilgan o‘zgaruvchan tok nochiziq elektr zanjirlaridan farqi shundaki, chulg‘amdagi tok va ferromagnit o‘zakdagi magnit oqimi bir-biri bilan bog‘liq ravishda o‘zgaradi. Bu o‘zaro bog‘liqlik hisoblashlarni ancha murakkablashtiradi.

6.28 – rasm, a da ferromagnit o‘zakli induktiv g‘altak keltirilgan. Bu g‘altakda o‘ramlar soni , magnit oqimi yo‘lidagi o‘zak ko‘ndalang kesimining yuzasi va magnit oqimi yo‘lining o‘rtacha uzunligi . Agar ferromagnit o‘zakdagi magnit maydoni tekis taqsimlangan bo‘lsa, u holda g‘altakdagi ilashish oqimi quyidagicha aniqlanadi:

bu yerda Ф va В – mos ravishda o‘zakdagi magnit oqimi va induksiyasi (magnit oqimining zichligi).

6.28 – rasm

Magnit induksiya va kuchlanganlik bizga ma’lum bo‘lgan quyidagi qonuniyat bilan bog‘langan:

bu yerda - magnit materialning absolut magnit singdiruvchanligi - magnit doimiysi; - materialning nisbiy magnit singdiruvchanligi.

Ferromagnit materialning magnit singdiruvchanligi materialda hosil qilingan magnit maydoni kuchlanganligiga bog‘liq bo‘lib, B(H) va (H) xarakteristikalar nochiziqligining asosiy manbai hisoblanadi (6.28 – rasm, b).

O‘zgaruvchan magnit maydoni ta’sirida bo‘lgan ferromagnit materiallarning asosiy xossalari «Elektrotexnika materiallari» kursida batafsil bayon etilganligini inobatga olib, biz bu yerda ushbu masalaga qisqacha to‘xtalib o‘tamiz.

Ferromagnit materialda magnit maydonining vaqt bo‘yicha o‘zgarishi natijasida magnit maydoni energiyasining bir qismi magnit gisterezis va uyurmaviy toklar hosil bo‘lishiga sarflanadi. Gisterezis sirtmog‘ini hosil bo‘lishiga sarflangan quvvat maydon o‘zgarishining chastotasi ga, gisterezis sirtmog‘i yuzasi ga, po‘lat o‘zakning massasi ga proporsional, ya’ni:

bu yerda - elektrotexnik po‘lat nav(sort)iga bog‘liq bo‘lgan koeffitsiyent.

O‘zgaruvchan magnit oqimi magnit materialda EYuK hosil qiladi. Bu EYuK ta’sirida magnit materialda uyurmaviy toklar yuzaga keladi (6.29 – rasm, a). Uyurmaviy toklar materialning qizishiga va asosiy magnit oqimini kamayishiga olib keladi.

6.29 – rasm

Uyurmaviy toklar ta’siri natijasida yuzaga keladigan quvvat isrofi dinamik isroflar deyiladi va quyidagi emperik formula yordamida hisoblanadi:

bu yerda - elektrotexnik po‘lat tunuka materialining naviga va qalinligiga bog‘liq bo‘lgan koeffitsiyent.

Ferromagnit o‘zakli qurilma(induktiv g‘altak, transformator va boshqa)lardagi uyurmaviy toklarni kamaytirish maqsadida o‘zak o‘zaro izolatsiyalangan yupqa po‘lat tunukalardan yig‘iladi (6.29 – rasm, b). Bunda uyurmaviy toklar birlashadigan zanjir ko‘ndalang kesimining yuzasi keskin kamayishi natijasida uning elektr qarshilik ortadi.