Ma’ruza №5 Uch fazali elektr zanjirlarida yuqori garmonikalar

Маъруза №19

Elektr va magnit zanjirlaridagi o‘xshashliklar

Elektr va magnit zanjirlarida ayrim (Om va Kirxgof) qonunlarining o‘xshashligidan, ulardagi ayrim kattaliklarni bir-biri bilan solishtirish natijasida shunday xulosaga kelish mumkinki, unga ko‘ra magnit zanjirini ham xuddi elektr zanjiri singari ekvivalent almashlash sxemalar yordamida tasvirlash mumkin. Umumiy holda elektr va magnit zanjirlaridagi o‘xshashlik (analogiya) ni quyidagi jadval ko‘rinishida ifodalash mumkin:

Elektr zanjiri	Magnit zanjiri
1. EYuK: E [V]	MYuK: [A]
2. Elektr toki: I [A]	Magnit oqimi: Ф [Vb]
3. Elektr qarshilik: [Om]	Magnit qarshilik: [1/Gn]
4. Elektr kuchlanish: [V]	Magnit kuchlanish:
5. Om qonuni:	Om qonuni:
6. Kirxgofning 1-qonuni:	Kirxgofning 1-qonuni:
7. Kirxgofning 2-qonuni:	Kirxgofning 2-qonuni:

Klassik o‘quv adabiyotlarda uchraydigan yuqorida qayd etilgan elektr va magnit zanjirlari o‘rtasidagi o‘xshashliklar ayrim kamchiliklarga ega. Masalan, o‘zgarmas tok elektr zanjiridagi R_e qarshilikda elektr energiya issiqlik energiyasiga aylansa, o‘zgarmas magnit oqimli magnit zanjiridagi qarshilikda energiya magnit maydoni energiyasi ko‘rinishda to‘planadi, ya’ni qarshilik reaktiv element vazifasini bajaradi. Elektr zanjirida ko‘paytma quvvat birligida o‘lchansa, magnit zanjirida bu holat bajarilmaydi va hokazo. Demak, elektr va magnit zanjirlaridagi munosabatlar yuqorida qayd etilgan tartibda solishtirilsa, tom ma’nodagi o‘xshashlik (analogiya) yuzaga kelmaydi.

Shuning uchun turli (elektr, magnit, mexanik, issiqlik, gidravlik va h.k.) tabiatli zanjirlardagi jarayonlarni bir xil ko‘rinishdagi tenglamalar bilan ifodalash maqsadida professor Zaripov M.F. tomonidan quyidagi analogiya mezonlari taklif etilgan.

1. Energetik mezon: Har qanday tabiatli zanjirda kuchlanish va tokning ko‘paytmasi quvvat birligida o‘lchanishi lozim, ya’ni: .

2. Statik mezon: Har qanday tabiatli zanjirda tokning qarshilikka ko‘paytmasi kuchlanishga teng, ya’ni: .

3. Dinamik mezon: Har qanday tabiatli zanjirda tok zaradning vaqt bo‘yicha hosilasiga teng, ya’ni: .

Ushbu mezonlarga asoslanib, elektr va magnit zanjirlaridagi o‘xshashliklarni quyidagicha ifodalash mumkin:

№	Kattalik va munosabatlar	Zanjirning tabiati
		Elektr	Magnit
1.	Kuchlanish	yoki - EYuK [V]	yoki - MYuK [A]
2.	Tok	[A]	[V]
3.	Zarad	[Kl]	[Vb]
4.	Qarshilik		- uyurmaviy toklar yo‘lidagi elektr o‘tkazuvchanlik, [ ]
5.	Induktivlik		-uyurmaviy toklar yo‘lidagi elektr sig‘im, [Ф]
6.	Sig‘im		, [Gn]

Ushbu o‘xshashliklarga asoslanib, istalgan tabiatli zanjirni bir xil ko‘rinishdagi tenglamalar yordamida ifodalash va hisoblash mumkin bo‘ladi.