tozalikdagi etilen olinadi.
CH
3
CH
2
OH → CH
2
=CH
2
+ H
2
O
Atsetilendan etilen uni qisman gidrogenlab olinadi. Jarayon atmosfera
bosimida yoki yuqoriroq bosimda olinadi. Dastlabki atsetilen katalizatorlarni
zaxarlovchi qo’shimchalardan xolis bo’lishi kerak. Shu sababli atsetilen yuvuvchi
ustanovkalarda tozalanadi. Buning uchun atsetilen xlorli suv bilan, so’ng, ishqorning
suyultirilgan eritmasi bilan yuviladi va quritiladi. Atsetilen
singari vodorod xam
katalizatorni zaxarlovchi qo’shimchalarsiz bo’lishi kerak. Gidrogenlash reaktorlari
qatorlashtirilib ketma-ket ulangan bo’lib, ichida panjara (tur) bo’ladi. Bu turlarga
katalizatorlar - kremniy ikki oksidiga maxkamlangan nikel joylashgan. Avval
atsetilen va vodorod aralashmasi 200
o
C gacha qizdiriladi; gidrogenlash jarayonida
xarorat 180- 230
o
C oralig’ida reaksiyaning issiqligi xisobiga va katalizatorlarning
suv bilan purkab turish xisobiga ushlab turiladi. Vaqt o’tishi
bilan katalizator
eskirishi sababli zaruriyatga qarab reaktor tutun gazlari bilan isitiladi. Reaktordan
chiqayotgan gaz quydagi tarkibga ega: 80% xajmiy bug’lar, 20% xajmiy gazlar. O’z
navbatida 50-60% etilen, 3% etan, 3% azot, 0,8% atsetilen va 30% atrofida vodorod
saqlaydi. Sovutilgach va suv ajratib olingach, xom etilen siqiladi va quyi xaroratda
rektifikatsiyalanadi. Tozalangan maxsulot 94-96% etilen, 3-4% etan, taxminan 1%
azot va 0,5% atrofida atsetilen saqlaydi. Shuni aytish kerakki, atsetilendan olingan
etilen polimerlanish uchun yaramaydi. U stirol olish uchun qo’llaniladi.
Etilenni etan-propan fraksiyasidan ishlab chiqarishda uglevodorodlar
aralashmasiga oz miqdorda suv bug’i qo’shiladi va qisqa vaqt ichida 700-800
o
C
xarorat ta’sirida ushlab turiladi. Reaksion aralashma tez sovutiladi. Gazlar siqiladi,
suvdan ajratiladi va quyi xaroratda rektifikatsiyalanadi. Shu prinsiplar asosida etanni
yuqori xaroratda (taxminan 900
o
C) degidrogenlab etilen olinadi. Bu jarayon 0,5 atm
bosimda olib boriladi va degidrogenlashga etan azot bilan aralashtirilib beriladi.
Reaktordan chiqayotgan gaz 33% etilen, oz miqdorda aromatik uglevodorodlar va
0,3% atrofida atsetilen saqlaydi. Bu atsetilen sovutilib qatron moddalardan
tozalanadi va 180-230
o
C da degidrogenlab deyarli miqdoran etilenga aylantiriladi.
Bu jarayon katalizatori sifatida xrom oksidiga (95%) maxkamlangan nikel (5%) dir.
Xom etilen aktivlangan ko’mir to’ldirilgan absorberlardan o’tkazilib,
aromatik
uglevodorodlardan tozalanadi. Etilenni yakuniy tozalashda uni 15 atm bosimda
mis(I) xlorid eritmasi absorbsiyalaydi. Gazdagi mavjud olefinlar bosimni sekin-asta
3-1,4; 1-0,35; 0,1 atm. gacha pasaytirib ajratib olinadi. Birinchi va ikkinchi marta
bosim tushirilganda ajralib chiqqan gazlar etilen gomologlaridan iborat bo’lib, ularni
absorbsiya jarayoniga qaytaradilar. Bu usul bilan 96% kam bo’lmagan etilen olinadi
va jarayon unumi etanga xisoblanganda nazariyning 79-80% ini tashkil etadi.
Etilenni ishlab chiqarishni boshqa usullari etanni xavo yoki kislorod bilan
800- 850
o
C da qisman oksidlashdir. Ikkala gaz avval qizdiriladi; etan 650
o
C gacha,
kislorod 550
o
C gacha va 3:1 nisbatda aralashtiriladi.
Aralashma aralashtirish
kamerasida asosiy apparatga - yoqish kamerasiga katta tezlikda beriladi. Gazlar
aralashmasi yaxshi bo’lishi uchun yoqish kamerasi Rashig xalqalari bilan
to’ldirilgan bo’ladi. Yoqish kamerasidan chiqayotgan gaz taxminan 33% etilen,
20,3% vodorod, 14,1% etan, 11,5% uglerod oksidi va 7,6% metan, 4,2% azot, 1,1%
propan, 0,7% uglerod (4) oksidi va 0,6% kislorod saqlaydi. Bu aralashma suv bilan
sovutiladi, quritiladi va suyultirilgach quyi xaroratda xaydab asosiy maxsulot ajratib
olinadi. Bu usulda etilenning chiqish ulushi nazariydan 80% ni tashkil qiladi.
Polietilen ishlab chiqarish uchun qo’llaniladigan
etilen juda yaxshi
tozalangan bo’lishi kerak. Unda etilenning gomologlari va atsetilen bo’lishi kerak
emas, sababi ular polimer xossalariga salbiy ta’sir ko’rsatadilar. Etilenni tozalashni
bir qator fizikaviy va kimyoviy usulari taklif kilingan.
Do'stlaringiz bilan baham: 
