Ma'ruza 17. Jismoniy sifatlarning rivojlanishining fiziologik mexanizmlari (4 kism) Reja

Anaerob sharoitida ish bajarish

Anaerob ish unumi organizmda anaerob,ya'ni energiyaga boy moddalarning kislorod ishtirokisiz parchalanishi xisobiga energiya xosil bulishidir.Anaerob energiya manbalari alaktat va laktat kismiga bulinadi:anaerob alaktat energiya manbalariga muskullardagi makroergli fofor birikmalari (AUF,KRF) shuningdek,muskul ishi vaktida xosil buladigan energiyali moddalar kiradi.Tukimalardagi AUF tuplamlari,shuningdek fosfor birikmalari ishtirokida yuz beradigan reaksiyalar juda kiska vakt ichida ishlayotgan organlarni juda kup xajmdagi energiya bilan ta'minlash kobiliyatiga egadirlar.Sport faoliyatida yengil atletika,sakrashlar,uloktirishlar,ogir atletikada-shtangani kutarish,kiska masofalarga yugurish,trekta veloseped poygasi kabi ishlar asosan yukoridagi mexanizm buyicha energiya bilan ta'minlanadi.

Anaerob laktat (sut) manbalari,muskullar va jigardagi glikogen tuplamlarining sut kislotasigacha parchalanishi va AUF xamda kreatin fosfat xosil bulishi bilan boglik buladi.

Bunday yul bilan energiya xosil bulishi anaerob alaktat yulga nisbatan ancha sekin boradi va uzok muddatga chuziladi,lekin kam kuvvatga ega buladi.Anaerob laktat energiya manbalari urta masofalarga yugurish,eshkak eshishi,kurashning xar xil turlari,boks kabi sport faoliyatida energiya bilan ta'minlashda axamiyatga ega.

Organizmda energiya xosil bulishining kursatilgan ikkita mexanizmi organizmning kislrod bilan etarli mikdorda ta'minlamagan sharoitda ish bajarishida kuzatiladi,shuning uchun xam ularning anaerob ish unumi deb yuritiladi.Bunday sharoitda kislorod karzi yuzaga keladi.Kislorod karzi,ishning bajarilishiga talab yetilayotgan mikdordan kam kislorod uzlashtirish okibatida etishmagan kislorod mikdoridir.Anaerob ish unumi kislorod karzining maksimal mikdori bilan belgilanadi.Kislorod karzining mikdori organizmning anaerob imkoniyatlar kursatkichi xisoblanadi.Organizmning faoliyatida kanchalik kislorod karzi kup bulsada, organizm kislorod etishmagan sharoitda shunchalik kup vakt ish bajarish kobiliyatiga ega buladi.Sport faoliyatidagi tekshirishlarda, kislorod karzi 20-25 l ga yetguncha xam sportchilarning shiddatli ish bajarishi mumkinligi aniklangan.Lekin shunday kislorod karzi fakat yukori darajada chinikkan sportchilarda kuzatiladi.Xalkaro klassdagi sport ustalarida kislorod karzi 22,8 l gacha yetadi,sport bilan shugullanmaydigan shaxslarda esa 4-7 l dan oshmaydi.

Energiya anaerob manbalari,aerob manbalarga nisbatan ancha kup marta tejamli bulib, ularda ishlayotgan organlarga kislorod yetishmagan sharoitlarda foydalaniladi.