Ma`ruza 13 (27) Mavzu: Boshlangich sinflarning o`quvchilarida tabiatshunoslikni ko`z oldiga keltirishlar bilan tushunchalarni shakllantirishlarning va rivojlantirishlarning metodik asosi

13.3. Birdan-bir tabiatshunoslik tushunchalarni shakllantirish.

Tushuncha ko`pchilik birdan-bir hodisalarning asosiy belgilarining umumlashtirilishi sifaida paydo etiladi. Ekskursiyalar, amaliy ishlar vaqtida tabiat haqidagi tushunchalarga ega buladi. Umumits tushunchalarni shakllantirishda o`qituvchi quyidagilarni ishlashi zarur.

• 
  Ob`ektni belgili maqsadga qabul qilishni tashkil qilish.
  
• 
  Tabiat predmeti va hodisasi haqidagi har bir yangi tushunchani analiz qilish yana undagni avval o`zlashtirilgan barcha predmetlarga takrorlovchi asosiy belgilarni ajratish.
  
• 
  Barcha asosiy emas ikkinchi darajali tushunchalardan abstraktsiyalash, buning uchun o`zgarishi asosiy emas belgilarga ega, biroq asosiy belgilarini saqlaydigan (masalan, lola va fialka, g`oz piez va lola) predmetlarni foydalanish.
  

Tabiatshunosliktushunchalarnishakllantirishdavatafakkuroperatsiyalarinianalizlashga, sintezlashga, taqqoslashga, abstraktsiyalashga, konkretlashtirishga, umumlashtirishga, alohidadiqqatberilishilozim.

Tushunchalar- umumlashtirish, ya`ni umumiy xossalarga ega ega predmetlarni va hodisalarni biriktirish jaraenida shakllantiriladi. Darslarda har xil turdagi metodik usullarni qo`llanish. Amaliy ishlarni, tajribalarni, ko`rgazmali qo`llanmalarni foydalanish yangi tushunchalaning o`zlashtirilishi ongliligini orttiradi.

Tushunchalarni shakllantirishda tushunchaning ayrim elementlaridan turadiganini nazarda tutish kerak. Birdan-bir tushunchalar : bu u yoki bu predmetga, hodisaga to`g`ri keladigan individual belgilar bo`lib hisoblanadi. Agar umumiy tushuncha terminlar bilan mustahkamlanadigan bo`lsa, unda birdan-bir tushunchalar atamalari eki o`z nomlari bilan mustahkamlanadi, sababi bunday boshqa ob`ekt yo`q. Birdan-bir tushunchalarni shakllantirishda umumiy tushunchaeni ochib berishga alohida diqqat bo`linadi.