Ma`ruza 13 (27) Mavzu: Boshlangich sinflarning o`quvchilarida tabiatshunoslikni ko`z oldiga keltirishlar bilan tushunchalarni shakllantirishlarning va rivojlantirishlarning metodik asosi

13.4.Tabiatshunoslik tushunchalarni natijali o`zlashtirishni ta`minlaydigan metodik sharoitlar.

Tabiatshunoslik fani darsliklarida birdan-bir tushunchalardan boshqa yig`ilgan tushunchalar ham shakllantiriladi. Uquv material o`quvchilar tomonidan mustahkam o`zlashtirilmaydigan sharoitlar kam uchrab turadi. Sistema-tushunchalarni rivojlantirishning birdan-bir shart bo`lib topiladi. Ayrim sharoitda tabiatshunoslik tushunchalar belgili metodik sharoitlarda saqlashda amalga oshiriladi.tabiatshunoslik tushuncha faqat bevosita idroq qilish kuzatish asosida o`rganiladigan predmet eki hodisa vaqtida aniq ko`z oldiga keltirish shart bajarilgan sharoitdagina to`g`ri buladi. O`quvchilarning faol tafakkurini tarbiyalashda o`qituvchining beradigan savollari katta rol` o`ynaydi.

Tabiatshunoslik tushuncha faqat qobillash kuzatish asosida urganiladign predmet yaki narsa haqida dal va oniq kuz-aldiga keltirish shart bajarilgan sharoitdagina tugri buladi.

O`quvchilarning faol uylashini tarbiyalashda mu`allimning beradigan savollari katta rol` uynaydi. Tabiatshunoslik fani darslarida darslikning matnini aytib berishda analizlashdan sintezlashni umumiylashtirishni talab etadigan savollarni berish kerak. Tushunchalarning tugri bulishi uchun:

1. Muammo aniq quyilishi;

2.O`qituvchi tomonidan uquv materialini baenlash mantig`i;

3. Aniqlash va qieslash buyicha mashg`ulotlar;

4. Tushunchalarni baylanishtiruvchi va rivojlantiruvchi takrorlash tizimi;

5. Umumlashtirishni talab etadigan savollar;

6. Tushunchalarni uquv va kunikmalar bilan bog`lovchi savollar taminlaydi

Tushunchalarning paydo bulishida ob`ektlar va kurgazmali materialning har xil turlari (jadval, sxema, rasm t.b) katta ahamiyatga ega. Masalan, jadval bilan olib boriladigan tekshirish ishlari har bir o`quvchining muayyan bir tushunchalarni qancha uzlastirganini aniqlashga imkon beradi. Uquv yili oxirida tabiatshunoslik buyicha quyidagi formada mustaqil ish olib borish mumkin:

3-sinfda

1-jadval

usimliklar usimliklar qushlar

dala park bog` kuzda qishda bohorda kuzda qishda bohorda

4-sinfda

2-jadval

Foydali qazilmalar

qurlish yonilg`i Minerallar

3-jadval

Tabiyg`iy zonalarning xarakteristikasi

nomi Beti Qish va yozdagi harorati usimliklari hayvonlari Xalqining kasbi

13.5.Mantiqiy tafakkurni va muloqotning rivojlanishi.

Tabiatshunoslik fani darslarida darslikning matnini aytib berishda analizlashdan sintezlashni umumlashtirishni talab etadigan savolarini berish kerak.

Tabiatshunoslik ko`z -oldigna keltirishlarni va tushunchalarni shakllantirishda tafakkur va muloqot katta rol` o`ynaydi.

Atromizdagi tabiat bilan tanishtirish bolalarning kuzatishiga asoslanadi. Tabiiy material bilan ish olib borishda tafakkur logikasini rivojlantirishga taqqoslashga alohida diqqat bo`linadi. Taqqoslash  aqlning analitik ishi bo`lib hisoblanadi.

Taqqoslash operatsiyasi murakkab va sintazlashni, umumlashtirishshni va xulosa chiqarishni o`z ichiga oladi. maktab enidagi uchtaskasidagi o`sadigan usimliklarning poxoli, yaproqlari, gullari, mevalari bo`yicha taqqoslashni tasviya qilishga buladi.

Taqqoslash –predmet va hodisalarning uratasidagi uxshashlik va uzgachalik belgilarini aniqlash hisoblanadi. Taqqoslash–aqlning analitik ishi bulib hisoblanadi.

Taqqoslash uchun topshiriqni tuzishda kuyidagi talablarga amal etish kerak:

1.Faqat bir-biriga bog`liq predmet yoki hodisalarni, ya`n ular urtasidagi uqshashlik yoki uzgachalikni taqqoslash kerak;

2. Taqqoslash maqsadga yunaltirilgan holda bulish, taqqoslanishi faqat belgilari buyiga qarab emas, balki xarakteriga va keltiriladigan foydasiga qaray bulishi mumkin;

3. Taqqoslash yakun bilan tomomlanishi kerak.

Analizlash- butunni belgilangan qismlarga ajratish, maxsus belgilarga bulish, uxshash narsalarda uzgachaligini oyira bilish. Masalan, hamma g`alla usimliklarida tomiri, poqoli, guli, mevasi buladi, lekin bu belgilarining uxshashligida, masalan, bug`doy va makkada uzgashalanadi.

Maktab qoptoli uchastkasidagi usadigan usimliklarni poqoli, barglari, gullari, mevalari buyicha taqqoslashni tavsiya etishga buladi.

Sintez- aloqalar urnatish, umumlashtirish va xulosa qilish (g`alla usimliklarining tomirlari kuproq ingichka tomirlardan iborat, poqoli-gavak, bargi-ensiz va uzun, mevasi-don)