Ma’ruza №12 qo'shma gap va uning turlari

16. Shunday ne’matlar borki, ularni pul birligida o’lchab bo’lmaydi. (Azim Suyun)

NISBIY SO'ZLI ERGASHGAN QO'SHMA GAPLAR

1-topshiriq. Berilgan gaplar tarkibidagi bosh va ergash gaplarni aniqlang.

1. Kim harakat qilsa, u baraka topadi. (Maqol) 2. Kimning ko'ngli ochiq bo'lsa, uning el o'rtasidagi martabasi ulug' bo'ladi.
2-topshiriq. Qo'shma gap tarkibida bir-biriga nisbatlanayotgan olmoshlarni aniqlang.
3-topshiriq. Bosh gap tarkibidagi ko'rsatish olmoshi o'rniga ergash gapni almashtirib, qo'shma gapni sodda gapga aylantirishga harakat qiling.


Bilib oling. Ergash gap tarkibida qo'llanuvchi kim, nima, qancha, qanchalik, qanday, gayer kabi so'roq olmoshlari va bosh gap tarkibida unga javob bo'lib keluvchi shu, o'sha, shuncha, shunchalik, shunday kabi olmoshlar bir-biriga nisbatan qo'llanganligi, biri ikkinchisini taqozo etganligi uchun nisbiy so'zlar hisoblanadi. Ergash gapning kesimi shart mayli shaklidagi fe'llar bilan ifodalanadi.

Bosh va ergash gaplardagi o'zaro nisbatlanayotgan so'zlarni toping.

1. Siz Hindistonda neniki ko'rgan bo'lsangiz, shularning hammasini jam etib, bir kitob yozmog'ingiz darkor. (A. Qayumov) 2. Qalandarov yugurdagini "Eshon hoy!" deb chaqirganda, Saida qanchalik xursand bo'lgan bo'lsa, hujrani ko'rib shunchalik ta'bi tirriq bo'ldi. (A.Qahhor) 3. Kimning ko'ngli to'g'ri bo'lsa, uning o'zi ham to'g'ri bo'ladi. (Maqol) 4. Kimki o'zining yaxshi ishidan quvonsa, yomon ishidan xafa bo'lsa, demak, u haqiqiy mo'mindir. (Hadis) 5. Bu Vatanni jon bilan saqlashga, Cho'lpon, hozir o'l, Kimki qasd etsa anga kiysin pushaymondin kafan! (Cho'lpon) 6. Kim chaqqon va tez harakat qilsa, yutuq o'shaniki bo'ladi. (O'. Haydarov) 7. Sen birodaringni qanchalik yaxshi ko'rsang, Tangri ham seni shunchalik yaxshi ko'radi. (Hadis) 8. Kim birovga choh qazisa, o'zi yiqiladi. (Maqol) 9. Qayerda ish to'g'ri yo'lga qo'yilgan bo'lsa, o'sha yerda rivojlanish bo'ladi. 10. Nima ro'zg'orga kerak bo'lsa, dadam o'shani bozordan keltiraverar edi. (Oybek) 11. Kimki boshqalarga rahm-u shafqat qilmasa, unga ham hech kim rahm-u shafqat qilmaydi. (Hadis) 12. Kimning aqli ko'p bo'lsa, ayblari yashirin va do'stlari ko'p bo'ladi. 13. Kimki shoshilmay, aql-u tadbir bilan ish tutsa, u o'z maqsadlariga oson erishadi. 14. Nimaiki senga zarar keltirsa, o'sha narsani boshqalarga ham ravo ko'rma. 15. Har kim o'z og'zining qorovuli bo'lsa, uning nafasi hech qachon bo'g'ilmaydi. 16. Kimning ichi nog'ora singari bo'sh bo'lsa, uning behuda so'zlari atrofdagilarning miyasini egovlaydi. ("Mashriqzamin - hikmat bo'stoni" kitobidan)
ERGASHGAN QO'SHMA GAPLARNING SODDA GAP BILAN MA'NODOSHLIGI
1-topshiriq. Berilgan qo'shma gaplarning bosh gaplari tarkibidagi ko'rsatish olmoshlarini toping.