Ma’ruza №12 qo'shma gap va uning turlari

3. Eshik ochildi-da, xonaga rassom kirib keldi.
4. Eshik ochildi-yu, xonaga rassom kirib keldi.
5. Eshik ochildi, chunki xonaga rassom kirib keldi.
6. Xonaga rassom kirib keldi, shuning uchun eshik ochildi.
7. Qachon eshik ochilsa, xonaga rassom kirib keladi.

Farqlar: 1- va 2-gaplarda qo’shma gap qismlarida ifodalangan voqea-hodisalarning birin-ketin sodir bo’lishi, 3-gapda ularning bir-biridan uzilmaganligi, 4-gapda voqea-hodisalarning tez almashganligi, 5- va 6-gaplarda voqea-hodisalar o’rtasida sabab-oqibat munosabatining mavjudligi, 7-gapda esa payt, shart munosabati ta’kidli tarzda ifodalangan.


Bilib oling. Bog’lovchili,ya’ni bog’langan va ergashgan qo’shma gaplarda qismlarda ifodalangan voqea-hodisalar o’rtasidagi munosabat bog’lovchisiz qo’shma gaplardagiga nisbatan aniqroq ifodalanadi. Ko’rinib turibdiki, qo’shma gap qismlarini bog’lovchi vositalarda ma’nodoshlik va vazifadoshlik mavjud bo’ladi.

MUSTAHKAMLASH

1- topshiriq. O'qing. Qo'shma gaplarni topib ko'chiring.

1. Har kimga ozor bera ko'rma, dunyo barchaga barobardir. 2. Yog'och polvon o'sha polvonni charxpalak qilib yerga urdi-yu, yuzi yorug' bo'ldi. (Said Ahmad) 3. Tojiboy gapirsa, katta-kichik ixlos bilan uning og'ziga qaraydi. (Parda Tursun) 4. Borliq jim: har bitta darchada zangor shu'lalar porlaydi. (E.Vohidov) 5. Kumush choyshab yopib dalalar, qor qo'ynida uxlab yotadi. (Uyg'un) 6. Kuchli odamlar hamisha oddiy bo'ladi. (Oybek) 7. Dunyo go'zal va unda ko'rkam joylar ko'p. (S.Muhamedov)
2- topshiriq. O’qing. Qo’shma gaplarni toping. Ularni bog’langan, ergashgan va bog’lovchisiz qo’shma gaplarga ajratib yozing. Qo’shma gap qismlarini bog’lovchi vositalarni aniqlang.


Onam xursand bo’ldi-da, meni bag’riga bosdi.

• 
  Juda astoydil qarabsan. Quyoshning uyg’onishi sen ta’riflagandan ham antiqa: tong nihoyatda go’zal bo’ladi. Quyosh bosh ko’tarib chiqayotganda, tabiat holatini tomosha qilsang, barcha go’zalliklar ana shu paytda namoyon bo’ladi. Dov-daraxtlar,giyohlar uyg’onadi-yu, quyoshga salom beradi. Bilsang, tabiat u bilan tirik.