Маъруза 1 таркиби

калитли занжирлар қўлланилади. Бундай занжирларда ҳар бир калитни 
ўзидан олдинги калит бошқаради ва ўз навбатида бу калитнинг ўзи кейинги 
калит учун бошқарувчи ҳисобланади. Демак, агар олдинги калитда 
транзистор тўйиниш режими бўлса, у ҳолда бу калит кейинги калитни 
қайта улаши мумкин эмас. 
Шундай қилиб, агар калит киришига мантиқий ноль потенциали 
берилса, у ҳолда унинг чиқишида мантиқий бирга мос потенциал ҳосил 
бўлади ва аксинча, яъни бундай калит инверс схема ҳисобланади ва 
инвертор деб аталади. 
Асосий динамик параметрларидан бири бўлиб, схеманинг уланиш ва 
узилиш вақтидаги қайта уланиш жараёнлари билан аниқланадиган 
тезкорлиги ҳисобланади. Схема чиқишидаги кучланишнинг бўсағавий 
қиймати, кириш сигналини U
0
дан U
1
га ўзгартирганда маълум t
1
К
вақтига,
U
1  
дан U
0
га ўзагтирганда t
0
К
вақтига кечикади. Кечикишларга 
транзисторлар қайта зарядланиш сиғими ва юклама сабаб бўлади. Схема 
тезкорлиги ўртача кечикиш вақти билан аниқланади 
)
(
5
,
0
0
1
К
К
К
t
t
t



. 
Схема истеъмол қилаёнган ток ортса, сиғимларнинг катта қайта 
зарядланиш тезлиги ҳисобига қайта уланиш вақти ортади. Лекин бу вақтда 
схеманинг истеъмол қуввати ортади. Шу сабабли ўртача кечикиш вақти 
қайта уланиш иши A
Қ
=Рt
К
деб аталувчи катталик билан аниқланади. 
Замонавий ИМСлар учун Ақ=10
-12
-10
-14
Дж. 
 
Оптоэлектрон калитлар 
Диодли ва транзсторли калитлар аналог сигнали занжирларини 
комутацияси учун кенг қўлланилади. Якин вақтларгача трансформаторли 
калитларни контактсиз бошқарилиши импульс трансформатор ёрдамида 

---

Ҳайдаров А.Ҳ Аналог ва ракамли электроника
 
7 
амалга оширилар эди. озирги вақтда импульс трансформатор ўрнини
муваффақият билан диодли ва транзисторли опттронлар эгалламоқда.
Расм 6 да кўрсатилган схемада ФД
1
ва ФД
2
оптронлар қарама - қарши 
уланган. Иккала фотодиод оптик канал орқали битта светодиод СД 
ёрдамида бошқарилади. Фотодиодлар қарма - қарши уланганликлари учун 
I
ю
ф
токлар диапазонида йўналтирилган диодлар нисбатан кичик 
қаршиликка эгалар. Светодиод токи 10mA бўлганида ва оптоэлектрон 
калит очик бўлганида у каршиликни қиймати 10
3
-10
4
Ом га тенг. 
Бириктирилмаган калит қаршилиги 10
9
Ом га тенг. Қолдиқ кучланиш 20

30 
мВ ни ташкил этиши мумкин. Яхши техник кўрсаткичларга бир турдаги 
транзисторли оптронларда қкурилган калитлар эга. Расм 7 да кўрсатилган 
схема компенсациион тамойил буйича ташкил этилган. ФТ
1
ва ФТ
2
фототранзисторлар қарама-қарши уланган, шунинг учун қолдиқ кучланиш 
ёритилган ва тўйинган фототранзисторлардаги кучланишлар фарқига тенг.
Расм 6 
Расм 7 
Компенсацион 
турдаги 
калитларнинг 
сифати 
жуфтли 
схема 
комбинацияларида 
қўлланиладиган 
транзисторлар 
тавсифларининг 
ўхшашлигига жуда боғлиқ. Нормал ва инверс уланган режимларда 
транзисторлар 
хусусиятларини 
тенглаштирувчи 
транзистор 
структурасининг симметрияси хам жуда мухим. Бу турдаги схемаларда 
битта технологик жараёнда тайёрланган интеграл транзисторли узгични 
қўллаш мақсадга мувофиқ.
 

---

Ҳайдаров А.Ҳ Аналог ва ракамли электроника
 
8