|
Ta'rifga berilgan izohlar:
Mexatronika yangi sifatli xususiyatlarga ega bo'lgan mashinalarni yaratilishidagi yangi metodologik yondoshishni o'rganadi Bu yondoshish juda unversal bo'lib, har xil jabhalardagi mashina va tizimlar uchun ishlatilishi mumkin.
Ta'rifda mexatron ob'ektlaridagi tarkibiy elementlarning integratsiyasi (birlashuvi) sinergetik xarakterga ega ekanligiga e'tibor berilgan. Sinergiya(grekcha) bu - hamjihat harakat, umumiy bir maqsadga yo^naltirilgan degan ma^nolarni anglatadi. Bunda, elementlar bir - birini to' ldiribgina qolmay, bu tarzda birlashib hosil bo'lgan tizim yangi xususiyatlarga ega bo'ladi.
Mexatronikada barcha energetik va axborot oqimlari yagona maqsadga erishish uchun yo'naltirilgan bo'ladi, bu maqsad - mexanik harakatni aniq qonuniyat bo'yicha boshqarishni ta'minlashdir.
Birlashtirilgan (integratsiyalangan) mexatronika elementlari loyihalashtiruvchi tomonidan loyihalanishi bosqichida tanlanadi, so'ng mashina ishlab chiqarishda zarur muhandis va texnologik echimlar bilan boyitiladi.
Mexatronika mashinalarining bor bo'lgan mashinalardan asosiy farqi shundaki, bor bo'lgan mashinalarni ishlatganda ko'pincha foydalanuvchi har xil ishlab chiqaruvchilarning mexanik, elektrik va axborot-boshqaruv uskunalarini bir tizimga shaxsan birlashtirishiga majbur edi. Shuning uchun ko'p murakkab natijalar (masalan: mashinasozlikdagi ba'zi -bir ishlab chiqarish tizimlari) amaliyotda yuqori bo'lmagan texnik -iqtisodiy samaradorlikni ko'rsatadi.
Mexatronik tizimlarning metodologik asosini parallel loyihalash usullari tashkil etadi. Komp'yuter boshqaruvli mashinalarni an'anaviy loyihalashda ketma- ketlik usuli qo'llaniladi, ya'ni birinchi tizimning mexanik, elektron, sensorli va komp'yuter qismlari loyihalashtiriladi, so'ng interfeys bloklar tanlanadi. Parallel loyhalashning paradigmasi (modeli) - bir vaqtning o'zida tizimning barcha komponentlari bir-biri bilan o'zaro bog'langan holda loyihalashtiriladi.
Mexatronikani o'rganishdagi ba'zaviy ob'ektlari mexatron modullar hisoblanadi. Mexatronik modullar boshqaridadigan bitta koordinata bo'ylab harakatlanadigan ob'ektlardir. Bu modullardan xuddi funktsional kubiklardan yig'gandek, modulli arxitekturaning murakkab tizimlari yig'iladi.
Mexatronik tizimlar, ta'rifida aytib o'tilganidek, berilgan harakatni amalga oshirish uchun qo'llaniladi. MTlarning sifat mezoni konkret amaliy vazifasini bajarish talabidan kelib chiqadi. Avtomatlashgan texnologik jarayonnining asosiy vazifasi mashinaning chiquvchi zvenosi, ya'ni ishchi organi harakatini amalga oshirish hisoblanadi (masalan mashinasozlikda - mexanik ishlov beruvchi asbob). Bunda boshqa tashqi jarayonlarni boshqarish bilan MTning atrof-muhitdagi harakatini
muvofiqlashtirish kerak. Masalan, elektravtomatik qurilmalar (datchik, rele, pereklyuchatellar) dan signallarni qabul qilib olish va ularga signallarni etkazib berish. Bunday muvofiqlashtirilgan MTlarning harakatini funktsional harakat deb ataymiz.
7. Zamonaviy MTlarda murakkab va aniq harakatlarini yuqori sifatli darajada ta'minlash uchun intellektual boshqarish usullari ishlatiladi. Bu usullar guruhi boshqarish nazariyasining yangi fikrlariga hamda hisoblash texnikasining dasturiy ta'minotlariga va zamonaviy qurilmalariga tayanadi.
1.2 rasmda "Ishlab chiqarish, avtomatlashtirish va innovatsiya-2000" butunjahon ko'rgazmasi atab chiqarilgan jurnalning ma'lumotiga asosan grafik ko'rsatilgan. Unda 1970-yillardan boshlab 30 - yil davomida mashinalar ishlab chiqarish jarayonida mexanik, elektronik va axborot texnologiyalarni qo'llash dinamikasi namoyishi etilgan. Analiz shuni ko'rsatadiki birinchi 20 yilda hali ko'pchilik mashinalar ishlab chiqarish funktsional (70% dan ortiq) mexanik yo'l bilan amlga oshirilgan. Kelgusi 10 yillikda bosqichma - bosqich mexanika vositalari elektron, so'ng komp'yuter bloklar bilan almashdi. 2000 yilga kelib MTlar hajmi har uchala mexanik, elektron va komp'yuter komponentlari orasida baravar taqsimlangan.
1990-2000 yillar davomida kop'yuterli ta'minotning roli 2 barovarga oshdi va bu kelajak texnikasida saqlanib kelmoqda.
MT uchun tashqi muhit bo'lib tarkibida asosiy va yordamchi jihozlar, texnologik uskunalar va jarayonlar ob'ekti bo'lgan texnologik muhit xizmat qiladi. Berilgan funktsional harakatni amalga oshirishda bu tashqi muhit ishchi organga g'alayonni ta'sir ko'rsatadi. Masalan, detallarga mexanik ishlov berishda kesish kuchlari.
Tashqi muhitlarni ikkita katta sinfga bo'lish mumkin: determinik va nodeterminik (ehtimolli, stoxastik) muhitlar. Determinik muhitlarda ta'sir etuvchi g'alayonlar parametrlari va ishlar ob' ektining xossalari oldindan MTni loyihalashtirish uchun etarli darajasigacha aniqlangan bo'ladi. Nodeterminik muhitda ta'sir etuvchi omillar va muhitning holati avvalgi paremetrlarga qarab ehtimollik darajasida aniqlanadi. Bunday muhitlarga misol: eksterimal suvosti, erosti va h.k. muhitlar.
Texnologik muhitlar xossalari analitik - eksperimental izlanishlar va komp'yuter modellashtirish usullari bilan aniqlanadi.
1.2-rasm. Mexatronika tashkil etuvchilar o'zgarishi dinamikasi
Do'stlaringiz bilan baham: |
