Maruza №1 Mavzu: Texnik tizimlarda axborot texnologiyalari fanining predmeti va vazifalari reja

Elektron hujjatlarga amaliy dasturlar yordamida ishlov berish texnologiyalari 
Elektron xujjat va uning strukturasi 
Elektron xujjat – bu xujjatlashtirilgan axborot bo’lib, electron formada ko’rsatilgan ya’ni 
inson qabul qilishi uchun yaroqli elektron hisoblash mashinalarini ishlatish va axborot 
telekommunikatsiya tarmoqlarini uzatish yoki axborot tizimlarida qayta ishlash. 
Elektron xujjat- bu electron formada ifodalangan axborot xujjatidir. U o’zida butun tasvirlar 
jamlanmasi, ovozli fayllar va simvollarni ifodalashi mumkin. Bu fayllarni telekommunikatsiya 
vositalaridan foydalanib, fazoda va vaqtda uzatish mumkin. Telekommunikatsiya kanallari 
aloqasi orqali nashr qilish, saqlash va keyinchalik qayta ishlash mumkin. Bu yerda eng asosiysi 
bor ma’lumotlarni qayta ishlashdir. Xamda quydagi xujjatlarni maxsus forma orqali tushinish va 
ma’lumotlarni turli maqsadlarda ishlatish mumkin. Nutq elektron va magnit materiallarni 
tashuvchi fiksirlangan axborotlar haqida ketmoqda, undan so’ng ma’lumotni qayta ishlash va 
hamma qatnashchilarga yuborish mumkin. Barcha xujjatlashtirilgan materiallar electron 
formatga o’tkazilgan, mavjud axborot strukturalarini qaytash ishlash va TKC uchun 
moslashtirilgan. Ushbu barcha fayllar axborot tizimlarini ishlab chiqib, analitik qayta ishlash 
yordamida o’tkaziladi.
Elektron xujjat uchun quyidagi ko’rsatkichlar xarakterlidir: 
autentlik – 
elektron xujjatning xususiyati bo’lib, kafolatlangan, arizaga o’xshash elektron 
xujjatdir;
ishonchlilik – 
elekton xujjat xususiyati o’z ichida electron xujjat to’liq va aniq ko’rsatilgan 
operatsiyalarni o’z ichiga oladi, keying faoliyatlarda bu operatsiyalar ketma-ketligiga ishonish 
mumkin; 
butunlik - 
elekton xujjatning axvoliga xech qanday o’zgarishlar kiritilmaydi; 
foydalanish uchun yaroqlilik - 
elekton xujjatning xususiyatiga turli vaqt mobaynida ijro etish 
va lokalizatsiyash mumkin; 
Bundan ko’rinib turibdiki, elekton xujjat- bu elekton ko’rinishda namoyish etilgan har qanday 
xujjat bolib, u xujjatning nusxa-obrazi, fayl, va matnli redaktorda terilgan va h.z. bo’lishi 
mumkin. Bunda elekton xujjat shakllashtirilgan bo’lishi mumkin, lekin ko’rinishi dasturlar 
vositasi yordamida tarkibida shakllashtirilmagan bo’lishi mumkin (misol uchun skan-nusxa). 

---

Bunda tomonlar elektron xujjatlar almashinuvi doirasida shakllangan va shakllanmagan 
xujjatlarni ishlatish mumkin. Faqat bundan muayyan xujjat uchun qonun bilan tasdiqlangan 
shartli format o’rnatilgan bo’lgan xolatlar mustasnodir(misol uchun xisob-fakturalari). Agarda 
xujjat shakllanmagan bo’lsa, uni ishtirokida qabul qilish va anglash mumkin. Inson ishtirokisiz 
xujjatlardagi matnlarni anglash uchun electron turdagi xujjatlarni almashtirish, shakllangan 
ko’rinishda hamma xujjatlar tashkil qiladi.
Elektron xujjat foydalanuvchi uchun tushunarsiz bo’lgan ma’lum axborotlarni o’zida 
saqlovchi fayldir. Ushbu fayllarning arxivi va fondini yaratish uchun ularning klassifikatsiyasini 
bilish zarur. Materiallar ma’um bir variantga ko’ra bosma hujjatlarning mavjudligi yoki yo’qligi 
bilan farq qilishi mumkin. Fayllar yana ularda qanday axborot saqlanganligiga ko’ra farq qiladi.
Ushbu nutq klassifikatsiyasida- ovozli, matnli, multimediali nashrlar, dasturiy maxsulotlar 
xaqida boradi.
Ohirgi bo’lib ko’rib chiqish mumkin uuzoklashtirilgan asar yeki nashr kilish mustakil matn 
dasturning kismi yeki kodlar. Eng katta klassifikatsiyani turi bulib elektron xujjatlarni 
belgilangan maksadga yunaltirish. Kupincha uchraydigan rasmiy bosmaga chikarish, davlat 
strukturasi boyicha nashr etish va normative aktini o’z ichiga oladi. Korxonalarda ishlab 
chiqaruvchi nashriyotdan foydalaniladi. Ular o’z ichida ishlab chiqarish tashkilotining axborotini 
olib boradi. Ayrim materiallar axborot ishchilari uchun maxsus yaratilgan bo’lib, norma va 
tartiblangan bo’lishi shart. Foydalanishda qulay o’quv va so’rovnoma nashrlari ishlatiladi. 
Kerakli axborotni faylda topish, ko’p vaqtni va kuchni tejash uchun bir necha soniya yetarlidir. 
Bunday xujjatlarndan faqat talabalar emas balki o’qtuvchilar ham foydalanishi mumkin. Siyosiy 
partiyalar electron nashrlardan tashviqot materillari sifatida ham foydalanadilar. Ularda keng 
auditoriyadagi kitobxonlar uchun ommaviy mavzudagi asrlar saqlanadi. Butun dunyoda analitik 
axborotlarni ko’pincha iqtisodiy va siyosiy materiallarda toppish mumkin. Yana bir xujjatlar 
klassifikatsiyasi ommalashtirish usulida farqlanadi. Mavjud local nashrlar aloxida tashkilotning 
ichida, qog’ozli variantlarda, belgilangan miqdorda va bir xil nushada chiqariladi. Tarmoqli 
nashrlar keng ishlatishga tavsiya etilgan va ularning miqdori chegaralanmagan. Qo’shimcha 
qog’ozli nusxalar xozirgi paytda shart emas, bundan electron xujjatning baxosi bir necha marta 
kengayadi. Bunday xujjatlarni arxivlarga oson yuborish mumkin. Electron faylli xujjatlarn – 
zamonaviy ommaning talabidir. Bunda axborot shifrlangan formatdagi fayllarda joylashgan 
bo’ladi. Ular bilan ishlaganda parol kerak bo’ladi. Uni xoxlagan vaqtda almashtirish mumkin. 
Xoxlagan foydalanuvchi telekommunikatsiya aloqasidagi electron xujjatlardan foydalanish 
xuquqiga ega. U uchun mavjud maxsus dasturiy ta’minot kerak. Bunday fayllarni saqlash uchun 
chegara yo’q. Har qanday operatsiyani xoxlagan vaqtda bajarishingiz mumkin.