Ma’ruza 1 Elektr energiya sifatini ko‘rsatuvchi asosiy kattaliklar. Reja

2. Sanoat korxonalarida tarmokdagi kuchlanishni boshkarish
Vositalari.
Kuchlanishni rostlashga qo‘llanuvchi vositalarni tahlil qilishni elektr ite’molchi boshmog‘idagi kuchlanishning umumiy tenglamasidan boshlash qulayroq. Bu tenglamada elektr iste’molchi boshmog‘ida hosil bo‘ladigan kuchlanish generator kuchlanishi (U₁), rostlovchi qurilmalar hosil qiladiggan kuchlanish (U_p) va aktiv P_m va reaktiv Q_m yuklamalar hisobi, hamda aktiv R va reaktiv X_L qarshiliklarda paydo bo‘ladigan kuchlanish yo‘nalishlaridan iborat.
Pastda nomlangan rostlovchi vositalarni tartib rakamlari tenglama ustida ko‘rsatilgan kataklar ichida keltirilgan.

		3
		4		7
		5		8
		6		9
1		13		10
2		14		11		12			13

1. Generatorlarning kuchlanishini rostlash;
2. Transformatorlar transformatsiyalash koeffitsientini o‘zgar-tirish;
3. Qo‘shimcha volt beruvchi transformatorlar;
4. Liniyaviy rostlagich;
5. Induksion yoki potensial rostlagichlar;
6. Kontaktsiz avtomatik kuchlanish rostlovchilar;
7. Sinxron yuritkichlar;
8. Parallel ulangan kondensator batareyalari;
9. Sinxron kompensatorlar;
10. Kompensatsiyali uzgartirgichlar;
11. Reaktiv quvvat statik manbai;
12. Minimal reaktiv qarshilikka ega tarmoqlar;
13. Bo‘ylama kompensatsiya;
14. Ikkilangan reaktorlar.
15. Kuchlanishni rostlashning ba’zi bir texnik vositalari haqida to‘xtalib o‘tamiz.
Nazorat savollari.

1. 
   Kuchlanishni rostlashda nimalarni tushuniladi?
   
2. 
   Sanoat korxonalarida kuchlanishni boshqarish vositalari nimalardan iborat?
   

MA’RUZA 6
YUklama ostida kuchlanishni boshqarish transformatorlari
Reja:

1. 
   YUklama ostida kuchlanishni boshqarish.
   
2. 
   Transformatorning uzib kuchlanishni o‘zgartirish.
   
3. 
   Bosh pasaytirgich podstansiya.
   

Boshqarish shahobchalari odatda yuqori kuchlanish chulg‘amida joylashgan, chunki transformatorning bu chulg‘amida tok miqdori nisbatan kichik bo‘ladi. Quvvat va kuchlanish qiymatlariga ko‘ra rostlovchi transformatorlar har xil ulanish sxemalariga va rostlanish ko‘lamiga egadir.

Rostlashda 35, 10, 6 kV li 60 dan va 630 kVA li kuchlanish transformatorlarini qayta ulagichlarni va chulg‘amlarni ulanish sxemalari ko‘rsatilgan. kuchlanishni boshqarish [4x(+2,5 va 2x(-2,5)]% ko‘lamida amalga oshiriladi.
Qayta ulagich elektr yuritkich orqali ishga tushiriladi. SHahobchalarni o‘tkazish odatda avtomatlashtirilgan bo‘ladi.





Boshqaruvchi transformatorlarni 6 ta kadamli boshqarish sxemasi.
1- transformator;
2- qayta ulagich;
3- o‘tkazgichni ishchi kontakti;
4- yordamchi kontakt;
5- qo‘zgalmas kontakt;
6- yuritma reduktori;
7- elektr yuritkich;
8- avtomatik boshqarish tizimi;
9-kuchlanish transformatori TSMAN-630/35;
10- o‘lovchi simlar;
11- past kuchlanish chulg‘ami;
12- yuqori kuchlanish cho‘lg‘am.

Markazlashtirilgan rostlashda kuchlanishni qarama-qarshi rostlab amalga oshirish mumkin. Buning uchun birlamchi kuchlanishini 35 kV li va undan yuqori bo‘lgan stansiyani shinalarida yoki pasaytiruvchi podstansiyalarni ikkilamchi shinalarida yuklamani maksimum vaqtida yuqori kuchlanish ushlab turiladi, minimum vaqtida kuchlanish pasaytiriladi, bu esa tarmoqni nominal kuchlanishidan 0 dan ±5% gacha rostlanishiga to‘g‘ri keladi.

Elektr qurilmalarini ishlatish qoidalariga asosan maksimal yuklama tartibida markaziy podstansiya shinasidagi kuchlanishni 5-10% ga ko‘tarishni, minimal kuchlanishda tarmoq kuchlanishiga tang, ya’ni MP shinasidagi kuchlanish og‘ishini no‘lga teng (V=0) holda ushlab turish kerak.

Bosh pasaytirgich podstansiyada transformatorlar qayta ulagich qurilmalar bilan jihozlangan. Bu qayta ulagich ko‘p pog‘onaga ega bo‘lib, mahsus bakka joylashgan. Quvvati 5,6 MVA, kuchlanish 35/10 kV bo‘lgan TMN turidagi transformatorda RNT-9. kadami 8 ta (har biri 2,5 %) bosqichga ega. Takomillashgan qayta ulagichlarda mayda bosqichlar rostlanishni har bosqichida 1,5 % dan amalga oshirish mumkin.
MT transformatoriga ko‘pincha birinchi (1) shahobcha o‘rnatiladi, MT ni shinasini kuchlanishi shunday tanlanadiki, PK tarmog‘ini shinasida boshidagi kuchlanish og‘ishi V_bosh=5%, eng katta ega bo‘lgan kuchlanish yo‘qotilishini shahobcha kompensatsiya qilishi kerak.
ΔV_foy= V_bosh-V_-
V_bosh- tarmoqni boshidagi kuchlanishni og‘ishi;
V_—eng uzoqdagi iste’molchi uchun kuchlanish og‘ishini eng past chegarasi.
Agar, V_bosh=+5% bo‘lsa iste’molchiga talab etadigan kuchlanishni ushlab turish uchun, talab etiladigan kuchlanish yo‘qotilishi 10%bo‘lishi mumkin.
ΔV_foy= V₊-V_-=+5-(-5) =10%.
bu erda V₊- kuchlanish og‘ishini yuqori chegarasi.
MT shinasidagi maksimal yuklama tartibida kuchlanishni og‘ishi.
V_MTI=V_HI+ΔV_Σ-E_qo‘sh
(bir indeks maksimal yuklama tartibiga tegishli)
Masalan V_HI=+5% va MT ga yaqinda joylashgan transformatordagi yo‘qotish ΔV_TR=2,5%. SHunday qilib ushbu transformatorda birinchi shahobcha o‘rnatiladi E_qo‘sh=0. Bir vaqtning o‘zida ushbu transformator MT ga yaqinda joylashganligi uchun ΔV ni no‘lga yaqin deb qabul qilamiz.
Unda V_MTI=+5+2,5=7,5%
SHunday qilib maksimal yuklama tartibida MT shinasida kuchlanish og‘ishini V_SPI=1,5% turib turish kerak.
Minimal yuklama tartibida yuklama tarmog‘ida kuchlanish yo‘qotilish anchaga kamayadi. Agar maksimal yuklamada ΔV _VI pog‘onalar sonini ishlatib tenglashsa, minemal tartibda, pog‘onalar bilan rostlanganda katta miqdorda, kuchlanishni yo‘qotilishi yuzaga keltiradi.
ΔV_TR2=0 va E_qo‘sh=0 (0 inchi shahobchaga ulash) MP shinasida kuchlanishni og‘ishi minimal tartibda nominalgacha pasayishi kerak.
YA’ni V_Mp2=V_H2+V_TR2- E_qo‘sh=0+0-0=0%.
Kuchlanishni har xil tartiblarda maksimal (7,5%) dan minimalgacha (0%) aktiv aralashishni talab etadi, bo‘lmasa minimal yuklamada kuchlanish ruxsatlangandan ham ko‘tarilishi, maksimal yuklamada- ruxsatlangan ham pasayishi mumkin.
SHuning uchun faqat avtomatik rostlash talab etilgan kuchlanishni ta’minlashi mumkin.
Zamonaviy tarmoqlar uzunligini kattaligi, bilan harakterlanadi. Liniya va transformatorlardagi yo‘qotishni kompensatsiya qilish uchush transformator eng ma’qul tartibni ta’minlashi uchun kerakli transformatsiya bilan ishlashi kerak.