Маъруза № Биноларни иситиш тизимлари. Режа : Иситиш тўғрисида умумий маълумотлар

10.3.Иссиқлик ташувчилар.
Иситиш тизимида ҳаракатда бўлган муҳит - иссиқлик ташувчиси- иссиқликни аккумиляция қилади ва сўнгра уни иситилаётган хонага узатади. Иситиш учун иссиқлик ташувчиси сифатида ҳар қандай енгил ҳаракатланувчан ва арзон, суюқ ва газсимон иситиш тизимига қўйиладиган талабларига жавоб берадиган муҳит бўлиши мумкин.
Ҳозирги вақтда бино ва иншоотларни иситиш учун асосан сув, сувнинг буғи, атмосфера ҳавоси, қиздирилган газлардан фойдаланилади.
Иситиш тизимларида иссиқлик ташувчилари сифатида фойдаланиладиган қиздирилган газлар, сув, буғ ва ҳаволарнинг асосий ҳусусиятларини таққослаб солиштириб кўрайлик.
Қаттиқ , суюқ ёки газсимон ёқилғиларни ёқиш натижасида пайдо бўладиган газлар, нисбатан юқори ҳароратга эга бўлади ва иситиш учун улар санитария-гигиена талабларига мувофиқ иссиқлик бериш сиртларининг ҳароратини чегаралаш имконияти бўлгандагина қўлланилади. Иссиқ газлар узоқ масофага узатилиши жуда катта қўшимча (одатда хоналарни иситиш учун бефойда бўлган)иссиқлик йўқотишлари билан боғлиқдир.
Иситиш учун иссиқ газлардан фойдаланиш доираси иситиш печлари, газ колориферлари ва бошқа маҳаллий иситиш қурилмалари билан чегараланади.
Иситиш тизимларда иссиқлик ташувчилари сифатида сув, буғ ва ҳаво жуда кенг тарқалгандир Улардан бинонинг атрофидаги муҳитни ифлослантирмасдан туриб кўп карра фойдаланиш мумкин.
Сув деярли сиқилмайдиган катта зичликка ва иссиқлик сиғимига эга бўлган суюқ мухитдир. Сувнинг зичлиги, ҳажми ва қовушқоқлиги ҳароратга боғлиқ бўлган ҳолда ўзгаради, қайнаш ҳарорати эса босимга боғлиқдир, у босим ва ҳарорат ўзгарганда газларни ютиш ва ўзидан ажратиб чиқариш қобилиятига эга.
Буғ енгил харакатланувчан ва кичик зичликка эга бўлган муҳитдир. Буғнинг ҳарорати ва зичлиги босимга боғлиқ. Фаза алмашиниш билан буғнинг ҳажми ва энтальпияси жуда катта ўзгаради.
Ҳаво енгил ҳаракатланувчан ва нисбатан кичик қовушоқли зичлик ва иссиқлик сиғимига эга бўлган муҳитдир Унинг зичлиги ва ҳажми ҳарорат ўзгариш билан ўзгаради.
Ушбу учта иссиқлик ташувчисини иситиш тизимларига қўйиладиган талабларни бажариш учун муҳим бўлган кўрсаткичлари бўйича таққослаб кўрайлик.
Санитария-гигиена талабларидан бири-бухоналарда бир текисда ҳароратни ушлаб туришдир. Бу кўрсатгич бўйича ҳаво бошқа иссиқлик ташувчиларига нисбатан афзаликка эга. Иссиқ ҳаводан кичик иссиқлик инерциясига эга бўлган иссиқлик ташувчисидан фойдаланилганда хонада ҳароратни бир теккисда ушлаб туриш мумкин, бунинг учун узатиладиган ҳавонинг ҳарорати тезда ўзгартирилиб турилади, яъни фойдаланиш ростланиши бажарилади.Бу ҳолда иситиш билан биргаликда хонанинг шамоллатишини ҳам таъминлаш мумкин.
Иситиш тизимларида иссиқ сувни қўлланилиши ҳам хоналардаги ҳароратни бир текисда ушлаб туришга имкон беради, бунда иситиш асбобларига узатиладиган сувнинг ҳарорати ростланади.Бундай ростлашда хоналарнинг ҳарорати белгилангандан бир мунча фарқланиши мумкин (1-20С гача),чункисув,қувурлар ва иситиш асбоблари маълум бир иссиқлик энергиясига эгадирлар.
Буғдан фойдаланганда хоналарнинг ҳарорати бир текисда бўлмайди, бу эса гигиена талабларига зиддир.Ҳароратни нотекис бўлиши иситиш мавсуми давомида ўзгарувчан иссиқлик йўқолишларига иситиш асбобларинин буғнинг ўзгармас ҳароратида (доимий босимдаги) мос бўлмаган иссиқлик узатиши натижасида вужудга келади.Шу сабабли узатиладиган буғнинг миқдорини камайтириш ва баъзи вақтда иссиқлик йўқолишлари камайганда хоналарни ўта қизиб кетишнинг олдини олиш мақсадида даврий равишда иситиш асбобларини ўчиришга тўғрикелади.
Бошқа санитария гигиена талаби-иситиш асбоблари сиртларининг ҳароратини чегаралаш-қиздирилган сиртда органик чангларнинг қуруқ ҳайдалиши ва парчаланиши натижасида зарарли моддалар,хусусан углерод оксидини ажралиб чиқиши билан боғлиқдир.Чангнинг парчаланиши 65-70⁰Сда бошланади ва ҳарорати 80⁰Сдан юқори бўлган сиртларда жадал оқиб ўтади.Ўтказгичлар ва иситиш асбобларига металлнинг сарфланиши турли хил иссиқлик ташувчилари қўлланилганда муҳим иқтисодий кўрсаткичлардан бири деб ҳисобланади.
Назорат саволлари:
1. Хонани иситиш турларини айтинг?
2. Нурли иситиш хақида маълумот беринг?
3. Иссиқлик узатувчи тизимлар хақида гапиринг?
4. Буғ билан иситиш қандай амалга оширилади?