Ma’ruza – 9 Mavzu: Yorug‘lik dispersiyasi va qutblanishi. Reja

anomal dispersiya
kuzatiladi. 
Yorug‘likning bo‘shlikdagi tezligi yorug‘likning to‘lqin uzunligiga bog‘liq 
bo‘lmay, bunda 
v=c
bo‘lgandan bo‘shliqda dispersiya kuzatilmaydi. 
Yorug‘lik chiqayotgan har qanday jism spektr hosil qiladi, bu spektr nurlanish 
spekrti deyiladi. Har xil moddalardan chiqadigan yorug‘likning spektral tarkibi har 
1 – расм. 
2 – расм.
 
3 – расм.
 

---

xil bo‘ladi. Barcha spektrlarni bir-biridan farq qiladigan uchta asosiy gruppaga 
bo‘lish mumkin? 
1.
Tutash spektr. 
2.
Chiziq-chiziq spektr. 
3.
Yo‘l-yo‘l spektr. 
Tutash spektr - ranglar biridan ikkinchisiga asta-sekin o‘tib tutash yo‘l 
ko‘rinishida bo‘ladi. Cho‘g‘langan qattiq jismlar yoki suyuqliklar tutash spektr 
chiqaradilar. 
Chiziq-chiziq spektr –bir-biridan keng qora oraliqlar bilan ajralgan aniq yorug‘lik 
to‘lqin uzunligi mos keladi. Bu spektrni bir-biri bilan o‘zaro ta’sirlashmaydagan 
uyg‘ongan alohida atomlar hosil qiladi. 
Yo‘l-yo‘l spektr - gruppa bo‘lib joylashgan ko‘p sonli chiziqlardan tuzilgan va 
bitta yo‘l deb qarash mumkin bo‘lgan rangli yo‘llardan iborat bo‘lib, buni tarkibida 
atomlarga parchalanmagan molekulalari bo‘lgan gaz holatidagi moddalar hosil 
qiladi. 
Spektrlar hosil qilish, ularni kuzatish va o‘rganish uchun ishlatiladigan spektral 
asbob spektroskop deb ataladi. Spektrlar fotosur’atni olish yoki yozib olishga 
mo‘ljallangan spektral asbob spektrograf deyiladi. 
Moddalarni kimyoviy tarkibini aniqlashning spektral metodi spektral analiz deb 
atalib, bu usulda tarkibi noma’lum moddani spektri spektrograf yordamida sur’atga 
olinadi va uni to‘lqin uzunliklari ma’lum bo‘lgan spektr bilan taqqoslanadi. Hozirgi 
vaqtda barcha ximiyaviy elementlar atomlarining spektrlari aniqlangan va spektrlar 
jadvallari tuzilgan.