Маъруза -6 Термокимевий реакциялар ва жараёнлар. Гесс қонунининг қўлланиши Режа

Термодинамиканинг II-қонуни. Термодинамиканинг I-қонуни орқали 
кимёвий реакцияларда моддаларнинг ички энергияларини ўзгаришини кўриб 
чиқдик. Иккинчи қонунда кимёвий мувозанат ҳолатини аниқлаш, тажриба 

---

ўтказмай туриб реакциялар унумини ҳисоблаш, реаксияларнинг бориш-
бормаслигини аниқлаш кабиларни ўрганиш мумкин. 
Бунинг учун биз берилган системадаги ҳар бир компонентни 
характерловчи катталиклар — энергия, энтропия ва изобар потенциалини 
билишимиз лозим. 
Ентропия нима ? 
Ентропия — мувозанат ҳолатида турган ҳар қандай системадаги 
моддаларнинг ҳаракатланганлигини ифодаловчи катталик. 
Масалан, суюқлик буғга ўтганда энтропия ортади, буғ конденсатланиб 
суюқ ёки кристалл ҳолатга ўтса энтропия камаяди. Шунингдек, кимёвий 
жараёнларда ҳам энтропия ортиши ёки камайиши мумкин. 
Қуйидаги реакцияда энтропия ортади: 
C (кўмир) + CО
2
(г) = 2CО (г)
Қуйидаги реакцияда эса энтропия камаяди:
3H
2
(g) + N
2
(g) = 2NH
3
(g)
Қаттиқ жисмларда энтропия кам ўзгаради. Энтропиянинг ўзгариши: 
Q

S = S
2
- S
1
= —— га тенг. 
Т 
Болсман назариясига мувофиқ микроҳолатлар сони билан энтропия орасида 
қуйидагича боғланиш мавжуд:
R
S = —— • ln w
N
бу ерда: 
N
- Авогадро сони; 
R
- универсал газ доимийси; 
W - микроҳолатлар сони. 
иккинчи ҳолатдаги тартибсизлик 

S = R • ln ———————————————— 
биринчи ҳолатдаги тартибсизлик 
Бирлиги: ж/мол•град. 
Табиий жараёнлар иккита ҳаракатлантирувчи куч таъсирида амалга 
ошиши мумкин. 
1) 
ҳар қандай система ўзининг энергия заҳирасини камайтиришга ва 
жараён пайтида ўзидан иссиқлик чиқаришга интилади. Бундай жараён 
пайтида энталпия ўзгариши манфий (

H < 0) бўлади. 
2) системанинг тартибсизлиги ўзининг энг юқори ҳолатига ўтишга 
интилади. Бу жараён ҳароратга ва энтропия ўзгариши 

С га боғлиқ. 
Агар модда бир ҳолатдан иккинчи ҳолатга ўтганда унинг энергия 
заҳираси ўзгармаса (яъни 

H =0 бўлса), ундай жараён энтропия ўзгаришига 
боғлиқ бўлади ва бу энтропия ортадиган томонга йўналади (яъни 

S > 0
бўлади). 

---

Агар системанинг тартибсизлик даражаси ўзгармаса (яъни 

S =0), 
жараённинг йўналиши энталпия камайиш томон (

H <0) бўлади. 
Кимёвий жараён пайтида бир вақтнинг ўзида ҳам энталпия, ҳам 
энтропия ўзгариши мумкин. Бундай ҳол-ларда ўзгармас босимларда содир 
бўладиган жараёнларни ҳаракатлантирувчи кучи изобар потенсиалининг 
ўзгариши дейилади. 

G = 

H – T • 

S 

G <0 бўлса ўз ўзича борадиган жараён бўлади, 

G >0, бўлса айни шароитда 
бориши мумкин бўлмаган жараёндир. 

G


G
0
махсулот 


G
0
даст.модда 

G
0
- стандарт изобар потенсиал. 

Ҳ 


H
0махсулот


H
0даст.модда
. 

S


S
0
махсулот 


S
0
даст.модда 

G = 0 мувозанат H ҳолатида 

H = Т•

S 

H
Т


S