Маршҳои низоми Amir Temur Нақша

Роҳпаймоии Тимур бар зидди Орди тиллоӣ дар соли 1395 Гарчанде Амир Темур Мовароуннаҳрро аз ҳукмронии Муғулистон озод карда, дар ин кишвари қадим давлати мустақил бунёд кард, дар кишвар ороми устувор набуд. Аз як тараф, баъзе губернаторони минтақа эътирофи ҳокимияти Амир Темурро рад карданд ва аз тарафи дигар, қисматҳои шарқӣ ва шимолии кишвар ноустувор буданд. Ҳокими Муғулистон ва Орди Сафед зуд-зуд ба мардум ҳамла мекарданд ва ғорат мекарданд, ба шаҳрҳои шарқи водии Фарғона, Отрор, Ясӣ (Туркистон) ва Сайрам таҳдид мекарданд. Аз ин рӯ, Амир Темур дар солҳои аввал ба амнияти марзҳои кишвар таваҷҷӯҳи зиёд зоҳир мекард ва бар зидди пешвоёни исёнгарон шадидтар мубориза мебурд. Дар тирамоҳи соли 1370 ва баҳори 1371 император Зинда Чашмро забт карда, ба вилояти Шибирган тобеъ шуд. Вилоятҳои Балх ва Тошканд низ эътибори Амир Темурро эътироф карданд. Аммо, Хоразм ҳанӯз ҳам ба подшоҳони Орди Сафед такя мекард ва Хоразм Хоразмро ҷузъи ҷудонашавандаи улғи Чагатай мешумурд ва сиёсати пайвастан ба давлатро идома медод. Ҳалнашаванда Амир Темур панҷ сафар ба Хоразмро анҷом дод. Аввалин марш дар тобистони июли соли 1371 бо забт кардани Кэт анҷом ёфт. Ду сафари Амир Темур ба Хоразм дар баҳори 1373 ва тобистони соли 1375 бо нокомӣ анҷом ёфт. Дар ин миён ҳокими Суфии Хоразм Юсуф Суфӣ, ки бо Тохтамисхон иттифоқ афтод, якчанд маротиба Амир Темурро забт кард ва ноҳияҳои Каракул ва Бухоро ғорат кард. Ин вазъ бешубҳа Амир Темурро маҷбур сохт, ки бори чорум дар соли 1379 ба Хоразм баргардад. Ин вазъ бешубҳа маҷбур шуд, ки бори чорум дар соли 1379 Амир Темурро ба Хоразм баргардонад. бо композитсия ба итмом расид. Аммо, Юсуф Суфӣ боз ҳам ба ҷанубу шарқи Хоразм, ки ба улуси Чигатай (шаҳрҳои Кот-д'Ивуар ва Хива) тааллуқ дошт, ҳамла кард. Чунин сиёсати таҷовузкоронаи Юсуф Суфӣ нисбат ба давлати Амир Темур сафари панҷуми Амир Темурро ба Хоразм табдил дод. Дар соли 1388 пойтахти Хоразм хароб карда шуд ва Амир Темур таслим карда шуд.
Марш ба Муғулистон. Дар ин миён Амир Темур инчунин ба губернатори Муғулистон Камаруддин муқовимат кард, зеро ғоратгарии ӯ алайҳи Мовароуннахр дар он замон шиддат ёфт. Солҳои 1370-1371 вай борҳо ба Тошканд ва Андиҷон ҳамла карда, бозгашти худро талаб кардааст. Соли 1376 Қамариддин қисми зиёди водии Фарғонро забт кард. Амир Темур ба кӯшиши муқовимат ба таҳдиди афзоянда ба шимолу шарқ ба Камариддин зад. Дар тӯли бист сол (1371-1390) Амир Темур ҳафт маротиба ба Муғулистон раҳсипор шуд ва ҳокими Муғулистон Анготура ва Камариддинро мағлуб кард. Ҳамин тавр, Амир Темур ба ихтилофоти дохилӣ, ихтилофоти тарафайн, инчунин фишор аз Муғулистон дар Мавроуннахр ва Хоразм хотима бахшид ва миллатҳо ва қавмҳои дар ин минтақа зиндагӣдоштаро муттаҳид сохт. Бешубҳа, ин ба сарнавишти мардуми Мовароуннаҳр таъсири мусбат расонд.
Ҳамла ба Эрон ва Қафқоз. Аммо Амир Темур аз ин розӣ набуд. Дере нагузашта ӯ барои забт кардани давлатҳо ва халқҳои ҳамсоя, қасд дошт, ки онҳоро забт кунад ва салтанати бузурги мутамарказ барпо кунад. Вазъияти иҷтимоию сиёсии Орди тиллоӣ, Хуросон ва Эрон дар ин давра хеле муфид буд. Амир Темур маъракаи ҳарбии худро дар Хуросон оғоз кард ва соли 1983 Ҳиротро ба дасти худ гирифт. Шаҳрҳои Саркс, Ҷамс ва Қавсия бидуни мубориза таслим шуданд. Хуросон ва алахусус пойтахти он Ҳирот аз ҷиҳати стратегӣ муҳим буд ва ҳамчун пуле барои Эрон, Ироқ, Сурия ва дигар кишварҳо хизмат мекард. Дар солҳои 1381-1384 Амир Темур қисми зиёди Эронро ишғол кард. Аввал (1381) Калот, Туршиз ва Сабзавор, баъд (1383) зеризаминии Зирех, Зова, Фараҳ ва Буст ва дар соли 1384 шаҳрҳои Астрахан ва шаҳрҳои Омул, Сори, Султония ва Табриз дар Озарбойҷон.
Се ҷанги бузурги Темур. Амир Темур се маротиба зидди Эрон, Озарбойҷон, Ироқ ва Сурия (Сурия) ҷанг кард. Ин маршҳо таърихан ҳамчун ҷангҳои "сесолагӣ", "панҷсола" ва "ҳафтсола" маъруф буданд. Дар натиҷаи марзи сесолаи низомӣ (1386-1388) заминҳои атрофи ҶАнд, Озарбойҷон, шимоли Ироқ, Гурҷистон ва кӯли Ван забт карда шуданд.
Се соли зиндагӣ. Ҳамзамон Амир Темур маҷбур шуд, ки се маротиба бар муқобили Stop дар шимолу ғарб мубориза кунад, то фишори Орди тиллоиро бас кунад. Он соли 1389 дар манзили талхи Дизак (Ҷиззах), 18 июни соли 1391 (дар водии дарёи Кундузча (Кондурча) байни Самараҳои кунунӣ ва Чистопол) ва ниҳоят дар соли 1395 (28 феврал) дар шимол таъсис ёфтааст. Дар Қафқоз, дарёи Терек ба артиши Тохтамис (ҷанг дар дарёи Тарак) ҳамла мекунад .Соҳибқирон эҷоди қолаби зидди танкро идора мекунад. Ӯ усули нави ҷойгир кардани қӯшунҳоро дар майдони ҷанг истифода мебарад ва онҳоро ба ҳафт даст тақсим мекунад. Мубориза бо бартарии пурраи Амир Темур қатъ мешавад ва боқимондаҳои лашкари Тохтамиш мағлуб шуда то Волга идома доранд. Дар натиҷа, шаҳрҳои Иди Поён (Волга), Сарой Берка ва Ҳоҷитархон (Астрахань) хароб карда шуданд. Амир Темур таваққуфро дар вилояти Рязань пайгирӣ карда, Елитро ишғол кард. Яздӣ рафтори Амир Темурро дар Маскав чунин тавсиф мекунад: “Ман дар бораи Маскави шарафманд пурсидам ва аз шаҳрҳои Русия омадам. Дар он лаҳза, гелосаи Нусратши'ар вилоятро (шаҳрро) убур карда, ба ҳокимон тобеъ шуд. Ва ҳайвони беохир дар чӯбҳои гелос афтид ... ” ⁵ . Заминҳои Азак (Азов), Кубан ва Черкес низ дар ин ҷанг сахт зарар диданд. Ҷолиб он аст, ки дар шаби Туратурии Амир Темур писари Урус писари Крючокро ҷеғ зада, ба ӯ улуси собиқи Ҷуҷӣ тақдим кард. Мувофиқи гуфтаҳои таърихшиносони рус Б.Д.Греков ва А.Якубовский, ғалабаи Амир Темур бар Тохтамиш на танҳо барои Осиёи Марказӣ, балки барои муттаҳидкунии тамоми Аврупои Шарқӣ ва инчунин князҳои парокандаи Русия аҳамияти калон дошт.
Панҷ соли қадам. Сипас Амир Темур диққати худро ба забти пурраи Эрон, Ироқ, Сурия, Осиёи Хурд ва Ҳиндустон равона кард. Дар давоми ҷанги панҷсола (1392-1396) ӯ Эронҳои Ғарбӣ, Ироқ, Қафқоз ва Қафқозро забт кард ва ба ҳукмронии Музаффариён ва Ҷалолиён хотима бахшид.
Марш ба Ҳиндустон. Ҷанги Амир Темур бар Ҳиндустон (майи 1398 - марти 1399) тақрибан ёздаҳ моҳ давом кард ва Амир Темур бо шикасти калон, аз ҷумла 120 филҳои ҷангӣ аз Ҳиндустон баргашт. Қисми боқимонда барои сохтмон дар Кеш ва Самарқанд сарф шуд.
Ҳафт соли ҷанг. Дар натиҷаи амалиёти низомии Амир Темур байни солҳои 1399-1404, шаҳрҳои бузурги Шам, ба монанди Алеппо, Ҳумс, Баалбек, Димишқ ва Димишқ, Ироқ ва Бағдод, музофоти Уламистон (Кападокияи қадим). инчунин кисми зиёди Туркия.
Ҷанг байни Амир Темур ва Бойазид Йилдирим 25 июли соли 1402 баргузор мешавад. Манбаъҳо мегӯянд, ки артиши Султони Туркия аз 160 000 сарбоз иборат аст.Лашкии Соҳибқирон бо услуби анъанавии ҷангии худ асос ёфтааст. ⁶ Соҳибқирон, ки маркази чилии сарбозон мустақиман фармондеҳ аст, муноқишаи шадид тӯл мекашад ва душвор аст. Дар ниҳоят, лашкари султон, ки ба фишори қисмҳои Амир Темур муқобилат карда натавонист, ба ақибнишинӣ шурӯъ кард. Дар набардҳои Анкара Амир Темур яке аз фармондеҳони бузурги ҷаҳон Баязид Йилдиримро мағлуб кард ва султони туркро ба асирӣ бурд. Занаш Оливера, маликаи серб, писаронаш Мусо ва Исо Чалабиён низ ба асирӣ гирифта шуданд. Пас аз ин Амир Темур нимҷазираи Анадолиро забт кард, Измирро дар соҳили шарқии баҳри Миёназамин забт кард ва истилои охирини салибиёнро дар Шарқи Миёна ба итмом расонд. Баъдтар, ҳокими мулки Генуя дар баҳри Эгей ва ҷазираҳои Чиос ва Лесбос ба ӯ таслим шуданд ва Миср таслим шудани онро эълон кард. Амир Темур Анкара, Нитса, Бурса ва Измирро забт кард ва миқдори зиёди боҷҳои гумрукии аз ҷониби Византия ва тамоми ҷаҳони масеҳӣ ба Баязид гирифташударо ба даст овард. Танҳо тилло ва ҷавоҳироти Бурса танҳо бо корвони калон бор карда мешуданд. Ҳангоме ки банди Байзидро ба мурғ оварданд, Амир Темур ӯро эҳтиром кард. Пас аз маргаш (9 марти 1403) ӯ ба ворисони худ тӯҳфаҳои олӣ дод ва аз ин рӯ писари калонии Бойазид Сулаймон Чалаби ҳокими вилоятҳои аврупоии туркҳо таъин шуд. Адрианопол) пойтахти он таъйин карда шуда буд. Қисми шимолу ғарбии Анадолу ба ҷои қабристон аз ҷониби Исо Чалаби дода шуда, Бурса ба пойтахти он табдил дода шуд ва қисми марказии давлати туркии Усмониро ба Мусо Чалаби гирифт Вай аз ниятҳои хашмгинонаи кишварҳои Аврупо ба Шарқи Наздик хуб огоҳ буд. Аз ин рӯ, Амир Темур давлати туркони усмониро наҷот дод ва ба ворисони Баязид дасти саховатманд дод. Бо вуҷуди ин, бо ин ғалаба бар Байазид, Амир Темур аз ҷониби шоҳ Карл VI (1380-1422) ва шоҳ Генри IV (1399-1407) табрик карда шуд ва ба ӯ номаи махсус фиристода шуд. Туркҳои усмонӣ ба туркҳои усмонӣ таҳдид мекарданд ва наҷотдиҳандаи тамоми Аврупо шуданд.