|
3. Korxona bozori.
Korxona - bu yirik xom ashyo, butlovchi qismlar, uskunalar, yordamchi uchkuna, ta’minot predmetlari va xizmatlar bozoridir. Bir necha un minglab xizmat ko’rsatish, qishloq xo’jaligi, chakana savdo, ishlab chiqarish va davlat tashkilotlariga karashli korxonalar tovar va xizmatlar sotib olish bilan kugullanadilar.
Korxona extiyojlari uchun xarid qilish bu aniq tovarlarga bo’lgan extiyojni anklash, aniq markadagi tovarlarga baxo berish va tanlash xamda bozorda mavjud tu’minotchilar arasidan birortasini tanlash asosida qaror qabul qilish jarayonidir.
Korxona bozorlarning uch turi mavjud: sanoat uchun zarru tovarlar bozori, oralik tovarlar bozori va davlat muassasalari bozori.
Sanoat uchun muljallangan tovarlar bozori - boshqa tovar ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish soxasida boshqarish va boshqa iste’molchilarga sotilgan tovar va xizmatlar sotib oluvchi shaxlar va tashkilotlar yigindisidir. Tovarlar komenklaturasi va pul oboroti xajmi jixatidan sanoat uchun muljallangan tovarlar bozori kng iste’mol tovarlari bozoridan ustun bo’ladi.
Avtomobil ishlab chiqarish va sotish uchun metall, oyna, rezina sotuvchilar o’z maxsulotlarini mashinasozlarga sotishlarilozim, mashinasozlar esa tayyor maxsulotni iste’molchilarga sotadilar.
Sanoatga muljallangan tovarlar bozori keng iste’mol mollari bozoridan fark qiluvchi o’ziga xos xususiyatlarga ega:
Sanoat uchun muljallangan tovarlar sotuvchisi nisbatan ana kam xaridorga ega bo’ladi.
Xatto ishlab chiqaruvchilar ko’p bo’lgan tarmoqlarda xam xaridning katta qismi bir nechchta yirik ist’molchi xissasiga to’g’ri kelad.
Xaridorlar xududiy jixatdan va neft sonoati, rezina, pulat quyish sanoati kabi tarmoqlar bo’yicha to’plangan.
Sanoat uchun muljallangan tovarlarga bo’lgan talab keng iste’mol mollariga bo’lgan talab bilan ulchanadi. Masalan, xayvonlar terisi poyafzal ishlab chiqarish uchun sotib olinadi.
Sanoat uchun muljallangan tovarlarga talab keng iste’mol tovarlari va xizmatlar uchun talabga nisbatan tezrok o’zgaradi. Bu ayniqsa yangi ishlab chiqarish uskunalarida yaxshi namoyon bo’ladi. Ba’zan iste’mol tovarlariga bo’lgan talab 1g% ortishi sanoat uchun muljallangan tovarlarga talabning 2g% ortishiga olib keladi.
Sanoat uchun muljallangan tovarlar kam xarajat qilib xarid qilishni doimo urganuvchi malakali agentlar tomonidan xarid qilinadi. Keng iste’molchi xarid qilish soxasida uncha malakaga ega emas. Sanoat uchun qilinadigan xarid qanchalik murakkab bo’lsa, u xakda qaror qabul qilish jarayonida shuncha ko’p kishi ishtirok etadi. Eng muxim tovarlarni sotib olishda odatda maxsus xarid komissiyalari shug’ullanib, ular tarkibiga texnikaviy ekspertlar va raxbariyat vakillari kiradi.
Sanoat uchun muljallangan tovar sotib olish jarayonida xaridor bir qancha qaror qabul qilishi kerak bo’ladi. Qarorlar miqdori xarid qilinayotgan vaziyatga bog’liq bo’ladi. Xarid qilinish jarayonida uch xil vaziyat vujudga kelishi mumkin:
O’zgarishlarsiz qayta xarid qilish - bu xaridor biror narsaga o’zgarishsiz buyurtma beradigan vaziyatdir.
O’zgarishli qayta xarid qilish - bu vaziyatda xaridor qayta buyurtma berish davrida tovar texnikaviy xususiyatlar, narx, savdoning boshqa shartlariga o’zgartirish kiritgan, yoki qisman ta’minotchilarni o’zgartirgan xolda yo’z beruvchi vaziyatdir. Avvalgi ta’minotchi mijozni saklab kolishga, yangilari esa yangi mijoz orttirishga xarakat kiladilar.
Birinchi marta tovar yoki xizmatlar sotib oluvchi firma yangi masalalarni xal etish uchun xarid qilishi. Masalan, firma birinchi kompyuter tizimini o’rnatmoqchi bulsin. Eng kam qaror o’zgarishsiz qayta xarid qiluvchi xaridor xissasiga, eng ko’p qaror - yangi masalalarni xal etish uchun xarid qiluvchi xissasiga to’g’ri keladi. Birinchi marta xarid qilishda tovarning texnikaviy texnikaviy xususiyatlarini, narxlar chegarasi, ta’minot vaqti va sharti, texnik xizmat ko’rsatish shartlari tulov shartlari, buyurtma xajmini aniq, maqbul ta’minotchilarni tanlash masalalarini xal etish kerak.
Oralik tovarlar bozori boshqa iste’molchilarga qayta sotish yoki ijaraga brish yo’li bilan foyda qurish maksadida, yoki o’z xususiy korxonasi betuxtov ishlashi uchun zarur tovar va xizmatlar sotib olinadigan bozordir. Oralik tovarlar bozori sotuvchilari qayta sotish uchun muljallangan qayta sotish uchun muljallangan juda katta xajmda turli-tuman tovarlar bilan ish kuradilar. Bundan tashqari, oralik tovar sotuvchisi kaysi sotuvchidan, qanday narxda va shartlar bo’yicha sotib olish va kimga, qanday narxda kachon sotish masalasini xal etish kerak.
Oralik tovarlar bozoriga tovar birjalari, ulgurji savdo va chakana savdo firmalari kiradi.
Davlat muassalari bozori o’z vazifalarini bajarishi uchun tovarlar sotib oluvchi yoki ijaraga oluvchi respublika xukumati muassasalari, avtonom respublika va maxalliy xoqimiyat tashkilotlari kiradi. Xukumat mamlakat mikyosida eng yirik xaridordir. Davlat muassasalari nomidan respublika oldida turgan vazifalarni xal etish uchun zarur turli tuman tovarlar (samolyot, teplovoz, mebel, avtomobil va x.k.) sotib olinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
